Nierzetelny i nieskuteczny nadzór nad działalnością samorządowych instytucji kultury oraz brak jasnych reguł w przyznawaniu im dotacji, stwierdziła NIK podczas kontroli w Zachodniopomorskiem. Zdaniem Izby nieustalenie przez Urząd Miejski w Koszalinie, a także przez Urząd Marszałkowski szczegółowych kryteriów dotyczących przekazywania dotacji stwarzało ryzyko nadmiernej uznaniowości w dysponowaniu publicznymi pieniędzmi przeznaczonymi na ten cel. Jak wynika z ustaleń NIK, w latach 2021-2024 w taki nietransparentny sposób skontrolowane samorządy przekazały instytucjom kultury w sumie niemal 18 mln zł. Z kolei brak należytego nadzoru ze strony prezydenta Szczecina spowodował, że Willa Lentza nie zwróciła miastu 423 tys. zł, których nie wykorzystała w 2021 r. z dotacji przeznaczonej na bieżącą działalność. W tej sprawie Najwyższa Izba Kontroli złożyła zawiadomienie do  prokuratury.

NIK skontrolowała w województwie zachodniopomorskim Urząd Miasta Szczecin, Urząd  Miejski w Koszalinie oraz Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego, a także pięć instytucji kultury:

• Szczecińską Agencję Artystyczną,
• Willę Lentza,
• Teatr Polski w Szczecinie,
• Bałtycki Teatr Dramatyczny im. J. Słowackiego w Koszalinie,
• Centrum Kultury 105 w Koszalinie.

W okresie objętym kontrolą środki przekazywane przez urząd miejski w Szczecinie na bieżącą działalność (dotacje podmiotowe) samorządowych instytucji kultury rosły z roku na rok. W 2021 r. wyniosły ponad 58,8 mln zł, natomiast w 2024 r. wzrosły do ponad 75,3 mln zł. Wysokość przyznawanych dotacji ustalano w oparciu o możliwości finansowe miasta, ale także, jak wyjaśniali urzędnicy, biorąc pod uwagę zakres i przedmiot działalności instytucji, charakter świadczonych przez nią usług (czy są to usługi odpłatne, czy też nieodpłatne), wysokość kosztów tych usług oraz możliwość prowadzenia działalności gospodarczej.

Środki przyznane w latach 2021-2024 w relacji do zgłoszonych potrzeb:

• w 2021 r. – od ok. 94% (Dom Kultury 13 Muz) do ok. 113% (Teatr Lalek Pleciuga),
• w 2022 r. – od ok. 74% (Dom Kultury Skolwin) do ok. 106% (Filharmonia),
• w 2023 r. – od ok. 68% (Filharmonia) do ok. 112% (Szcz. Agencja Artystyczna),
• w 2024 r. (wg stanu na 22 lipca) – od ok. 73% (Dom Kultury Skolwin) do ok. 101% (Dom Kultury 13 Muz).

Najwięcej zastrzeżeń kontrolerów NIK wzbudziło gospodarowanie środkami z dotacji w szczecińskiej Willi Lentza. W 2021 r. instytucja otrzymała z budżetu miasta na bieżącą działalność niemal 3,3 mln zł i nie wykorzystała ok. 423 tys. zł, głównie z powodu ograniczenia działalności w związku z wybuchem pandemii COVID-19. Pieniądze powinny zostać zwrócone do końca roku, jednak tak się nie stało. Willa Lentza wydała je w kolejnych latach, ale nie rozliczyła dotacji i nie przekazała urzędowi miasta informacji na temat tego, na co została przeznaczona. Nierozliczenie tych środków naraziło budżet instytucji na dodatkowe koszy z tytułu odsetek, które na dzień 16 września 2024 r. wynosiły niemal 166 tys. zł. Kierownictwo instytucji zapewniało, że nie było świadome naruszenia przepisów, a urząd miasta rozpoczął procedurę odzyskiwania niezwróconej kwoty dopiero po wykryciu tej nieprawidłowości przez NIK. Zdaniem Izby z powodu nienależytego nadzoru prezydent Szczecina doprowadził do zaniżenia dochodów miasta o niemal 589 tys. zł. W tej sprawie NIK skierowała zawiadomienia do rzecznika dyscypliny finansów publicznych oraz do prokuratury.

Kolejne zawiadomienie do prokuratury dotyczy dyrektorki Willi Lentza w Szczecinie, która w okresie od 21 października 2022 r. do 19 kwietnia 2024 r. podjęła z rachunku bankowego instytucji dwie zaliczki – w sumie ponad 27 tys. zł. Zdaniem Izby wypłacenie pieniędzy bez określonego celu oraz ich zwrot, w jednym przypadku po 63, a w drugim po 456 dniach było działaniem bezprawnym.

Kontrola pokazała też, że choć rok 2023 Willa Lentza zakończyła stratą sięgającą niemal 299 tys. zł, zakupiono tam alkohol za niemal 120 tys. zł, a kolejne ponad 14 tys. zł wydano na przygotowanie receptury specjalnej edycji ginu - Heritage Willa Gin i zaprojektowanie dla niego etykiety. Ostatecznie 70% tego alkoholu przeznaczono na degustację, a tylko 26%  na sprzedaż.

NIK zawiadomiła prokuraturę także w sprawie pracowniczki Szczecińskiej Agencji Artystycznej. Zdaniem Izby w okresie od 22 listopada 2021 r. do 10 kwietnia 2024 r. dysponowała ona bezprawnie trzema zaliczkami wynoszącymi w sumie 14,6 tys. zł. Powinny zostać rozliczone nie później niż 30 dni po zakończeniu zadania, na które zostały przeznaczone, ale z ustaleń kontroli wynika, że zostały zwrócone po 350, 298 i 332 dniach. Kierownictwo agencji pobierało pieniądze na ten cel z pensji pracowniczki.

W okresie objętym kontrolą urząd miejski w Szczecinie udzielił instytucjom kultury nie tylko dotacji podmiotowych, ale także 63 dotacji celowych na realizację wskazanych zadań i programów. W sumie ponad 11 mln zł.

Największe dotacje celowe w latach 2021-2024

• 2,1 mln zł otrzymała w 2021 r. Szczecińska Agencja Artystyczna na promocję i organizację imprezy Żagle 2021 – Żeglarski Szczecin,
• 1 mln zł przekazano również Szczecińskiej Agencji Artystycznej na projekt artystyczny Fryderyk Festiwal 2021 r.,
• po 600 tys. zł otrzymał w 2021 r. oraz w 2022 r. Dom Kultury 13 Muz na organizację Przeglądu Teatrów Małych Form Kontrapunkt,
• 660 tys. zł przekazano w 2024 r. Teatrowi Współczesnemu na organizację Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego Kontrapunkt.

Z kolei w Urzędzie Miejskim w Koszalinie przyznawano instytucjom kultury dotacje celowe wyłącznie na działalność inwestycyjną. By sfinansować wskazane zadania i programy zwiększano dotację podmiotową, czyli przeznaczoną na bieżącą działalność, określając cel na jaki publiczne środki miały zostać przeznaczone. NIK zwraca uwagę także na to, że wbrew ustawie o finansach publicznych w przypadku dwóch dotacji celowych (z czterech badanych) nie zawarto umów na finasowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji. Dotyczyło to modernizacji amfiteatru w 2021 r. na kwotę ponad 7,2 mln zł oraz modernizacji biblioteki w ramach projektu Nasz wspólny park, na co urząd miasta przeznaczył w sumie ponad 112 tys. zł.

W okresie objętym badaniem najmniejsze środki na samorządowe instytucje kultury Koszalin przeznaczył w 2022 r. - prawie 27,3 mln zł, największe w 2024 r. – niemal 36,5 mln zł.

Kontrola przeprowadzona przez NIK pokazała także, że choć miasto Szczecin było organizatorem lub współorganizatorem działalności największej liczby instytucji kultury w mieście (14) nie opracowano tam dokumentu o charakterze strategicznym dotyczącym kultury. Urząd Miejski w Koszalinie taką dokumentację przygotował, jednak połowa założonych w niej celów nie została zrealizowana w terminie.

Podczas kontroli prowadzonej w Szczecinie i w Koszalinie NIK stwierdziła także, że  działalność samorządowych instytucji kultury nie gwarantowała prawidłowej realizacji zadań w kwestiach: organizacji tych instytucji, zamówień publicznych czy gospodarki finansowej. Wykryte nieprawidłowości dotyczyły, m.in:

• niewyceniania i niewprowadzania do ewidencji księgowej nabywanych przez instytucje kultury autorskich praw majątkowych, praw pokrewnych i licencji (we wszystkich skontrolowanych instytucjach),
• sporządzania umów przeniesienia autorskich praw majątkowych w sposób nierzetelny i niezgodny z przepisami ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, co niedostatecznie zabezpieczało interesy kontrolowanych instytucji (nieprawidłowość dotyczyła niemal wszystkich instytucji, z wyjątkiem Wilii Lentza),
• niepublikowania w BIP informacji o naborze kandydatów do zatrudnienia (we wszystkich instytucjach),
• zawierania umów cywilnoprawnych z własnymi pracownikami na wykonywanie zadań, które mieli już w zakresie swoich obowiązków (Szczecińska Agencja Artystyczna i Centrum Kultury 105 w Koszalinie),
• powierzania głównym księgowym zadań zarządzania instytucją kultury (Teatr Polski w Szczecinie i Bałtycki Teatr Dramatyczny w Koszalinie),
• niepełnego przygotowania instytucji kultury do obsługi osób z niepełnosprawnościami (Centrum Kultury 105 i Bałtycki Teatr Dramatyczny w Koszalinie oraz Willa Lentza w Szczecinie).

Mając na uwadze wyniki kontroli, w tym stwierdzone nieprawidłowości, NIK wnioskowała do skontrolowanych samorządów m.in. o zwiększenie nadzoru nad prawidłowym rozliczaniem i wykorzystywaniem przekazywanych instytucjom kultury dotacji, a w przypadku Szczecina także o opracowanie strategii organizowania, prowadzenia i rozwoju działalności kulturalnej w mieście. Wnioski zostały przyjęte, a skontrolowane urzędy podjęły już działania by je zrealizować.

Źródło: NIK