System szkolnictwa zawodowego nie jest skuteczny. Mimo iż na rynku brakuje fachowców, to absolwenci szkół zawodowych nie znajdują zatrudnienia. Poziom bezrobocia w tej grupie wynosi aż 41 proc. Główną przyczyną takiej sytuacji jest niedopasowanie oferty szkół zawodowych do potrzeb rynku pracy i niewystarczające warunki do nauki zawodu, co wpływa na jakość pracowników po zawodówkach. Tymczasem NIK zauważa, że reforma szkolnictwa zawodowego z 2012 r. może nie przynieść oczekiwanych efektów, bo wprowadzając liczne zmiany systemowe, nie zmieniono sposobu finansowania tego szkolnictwa.

Zapaść szkolnictwa zawodowego sięga początku lat dziewięćdziesiątych XX w. Transformacja ustrojowa spowodowała upadek wielu przedsiębiorstw, które finansowały szkoły zawodowe i zapewniały miejsca pracy. Absolwenci szkoleni według starych metod mieli problem z dostosowaniem się do nowych wymogów rynku pracy. Zmniejszało to atrakcyjność szkół zawodowych dla uczniów. Dodatkowo, przeprowadzona pod koniec lat dziewięćdziesiątych reforma edukacji spowodowała zmniejszenie prestiżu i znaczenia szkół zawodowych na rzecz szkolnictwa ogólnokształcącego, tańszego w finansowaniu. Niekorzystne trendy pogłębił dodatkowo kryzys gospodarczy.

Skutki ówczesnej zapaści szkolnictwa zawodowego są odczuwalne do dziś. Liczba szkół kształcących w zawodzie systematycznie spada: w 2005 r. było ich 5009 a w 2015 r. już tylko 4026.

Od 2012 r. Ministerstwo Edukacji Narodowej rozpoczęło wprowadzanie zmian w systemie szkolnictwa zawodowego. Objęły one m.in. reorganizację struktury szkolnictwa zawodowego, zmodyfikowanie klasyfikacji zawodów, wdrożenie zmodernizowanej podstawy programowej kształcenia zawodowego oraz ujednolicenie systemu egzaminów potwierdzających kwalifikacje zawodowe. Minister znowelizował także rozporządzenie w sprawie praktycznej nauki zawodu wprowadzając,  we wrześniu 2015 r., założenia dualnego systemu kształcenia zawodowego, które zakłada, że kształcenie teoretyczne odbywa się w szkole, natomiast umiejętności praktyczne uczniowie zdobywają w toku zajęć praktycznych u pracodawców.

NIK zauważa, że całościowa ocena skutków zmian wprowadzanych w systemie szkolnictwa zawodowego będzie możliwa dopiero po zakończeniu cyklu kształcenia w zawodach, zrealizowanego według nowej podstawy programowej. 

Problemem jest także niedopasowanie oferty szkół do zapotrzebowania rynku pracy na specjalistów. Dopiero od 2015 r. Minister wprowadził nowe narzędzia zbierania informacji, wykorzystujące internetowe analizy ofert pracy oraz wyniki badań kwestionariuszowych przedsiębiorców.

Za odpowiednie planowanie szkolnictwa zawodowego i dostosowywanie go do potrzeb lokalnego rynku odpowiadają także organy prowadzące szkoły, czyli władze samorządowe i sami dyrektorzy. Tymczasem podczas kontroli stwierdzono, że niektóre nowe kierunki kształcenia, zgłaszane do uruchomienia przez dyrektorów szkół, były akceptowane przez zarządy powiatów bez rzetelnego rozeznania potrzeb rynku, a niekiedy wręcz wbrew negatywnym opiniom rad zatrudnienia. Kontrolerzy NIK odnotowali także przypadki, w których władze samorządowe zgadzały się na otwarcie szkoły, która nie dysponowała wykwalifikowaną kadrą pedagogiczną i odpowiednią bazą dydaktyczną do nauczania konkretnego zawodu.

 W ocenie NIK niedoinwestowane szkolnictwo zawodowe oraz postrzeganie tych szkół jako placówek gorszego wyboru stwarza ryzyko nieefektywnego wydatkowania środków publicznych. Wykształceni w tych warunkach uczniowie nie będą odpowiadać potrzebom rynku pracy i nie sprostają oczekiwaniom pracodawców. W ostatecznym rozrachunku może to doprowadzić do pogłębienia sytuacji, w której  popyt na wykształconych absolwentów nie będzie zgodny z ofertą szkół zawodowych nie tyle pod względem ilości pracowników, co jakości ich kwalifikacji i kompetencji.

Mając na uwadze zwiększenie skuteczności szkolnictwa zawodowego Najwyższa Izba Kontroli wnosi do:

Ministra Edukacji Narodowej o:

• wprowadzenie zmian w sposobie finansowania szkolnictwa zawodowego polegających na powiązaniu mechanizmów finansowania z budżetu państwa z faktycznymi kosztami kształcenia w poszczególnych zawodach;
• monitorowanie wdrażania nowej podstawy programowej kształcenia zawodowego  w kontekście dostosowania bazy technologiczno - dydaktycznej do jej wymagań;
• monitorowanie efektywności i skuteczności rozwiązań dualnego systemu kształcenia zawodowego;
• podjęcie działań na rzecz zapewnienia w szkołach systematycznego doradztwa zawodowego, w tym również w gimnazjach;

organów prowadzących szkoły zawodowe o podjęcie działań na rzecz:

• rozpoznania i dostosowania oferty kształcenia zawodowego do potrzeb rynku pracy;
• zapewnienia warunków kształcenia zawodowego co najmniej zgodnych z wymogami określonymi w prawie oświatowym;
• zapewnienia aktualności planów sieci publicznych szkół ponadgimnazjalnych;
• kreowania wizerunku szkolnictwa zawodowego jako pozytywnego wyboru;

dyrektorów szkół kształcących młodzież w zawodzie o:

• wykorzystywanie możliwości do nawiązywania współpracy m.in. z lokalnymi pracodawcami, w celu podniesienia jakości kształcenia;
• zapewnienie warunków lokalowych i wyposażenia sal lekcyjnych zgodnych z wymogami prawa;
• podjęcie działań na rzecz wyeliminowania przypadków naruszenia przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny w szkole;
• zapewnienie w szkołach systematycznego doradztwa zawodowego;
• zapewnienie systematycznego rozwoju zawodowego nauczycieli.

Źródło: nik.gov.pl