Zgodnie z Konstytucją RP władze publiczne zapewniają obywatelom, równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Ustawa z 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta określa m.in. obowiązki podmiotów udzielających świadczeń zdrowotnych związane z prawami pacjenta. Przestrzeganie tych praw należy m.in. do organów władzy publicznej, Narodowego Funduszu Zdrowia, podmiotów udzielających świadczeń oraz osób wykonujących zawód medyczny, a także szczegółowo opisuje prawa pacjenta m.in. do: świadczeń zdrowotnych; informacji o swoim stanie zdrowia; tajemnicy informacji z nim związanych; wyrażenia zgody na udzielenie świadczeń; poszanowania jego intymności i godności; poszanowania życia prywatnego i rodzinnego.
Podstawowym aktem prawnym regulującym problematykę zdrowia psychicznego jest ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego. Ochrona praw osób korzystających ze świadczeń szpitali psychiatrycznych należy także do zadań rzeczników praw pacjenta szpitala psychiatrycznego, powoływanych przez Rzecznika Praw Pacjenta.
NIK sprawdziła Przestrzeganie praw pacjenta w lecznictwie psychiatrycznym i wystawiła ocenę negatywną. Opinia ta znalazła się w przekazanym do Sejmu "Sprawozdaniu z działalności NIK w 2012 roku".
Kontrolerzy stwierdzili m.in. nieprzestrzeganie praw pacjentów z zaburzeniami psychicznymi w trakcie przyjmowania tych osób do szpitala bez ich zgody oraz stosowania przymusu bezpośredniego. Powszechnie występował brak niektórych wpisów, dokumentujących obowiązujące procedury. Świadczy to nie tylko o nierzetelnie prowadzonej dokumentacji, ale może także wskazywać na niepodejmowanie działań zapewniających ochronę innych praw tych osób.
Rzecznik Praw Pacjenta nie zatrudnił wystarczającej liczby rzeczników praw pacjenta szpitala psychiatrycznego, tak aby objąć ich działaniem wszystkie placówki stacjonarnej opieki psychiatrycznej. Minister Zdrowia nie wdrożył nowych rozwiązań systemowych, które miały usprawnić funkcjonowanie opieki zdrowotnej nad osobami z zaburzeniami psychicznymi i w konsekwencji służyć wzmocnieniu ochrony ich praw. W szpitalach nadal występowało szereg nieprawidłowości dotyczących niedostatecznego zabezpieczenia warunków sanitarnych, technicznych i przeciwpożarowych, stwarzając zagrożenia dla bezpieczeństwa pacjentów i personelu.
Stwierdzone ryzyko: Z powodu rozpowszechnienia stwierdzonych zaniedbań, mogą one mieć istotne skutki społeczne i stwarzać zagrożenia dla pacjentów i personelu szpitali psychiatrycznych.
Źródło: "Sprawozdaniu z działalności NIK w 2012 roku", NIK, 2013
