W przypadku odmowy przez osoby zobowiązane, zawarcia przedmiotowej umowy, wysokość opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej ustala organ gminy w decyzji administracyjnej. NSA zwrócił jednak uwagę, że należy jednak rozróżnić dwie sytuacje.
Pierwszą – uregulowaną w art. 61 ust. 2d ustawy o pomocy społecznej (dalej „ups”) - gdy osoby zobowiązane odmawiają zawarcia umowy, o której mowa w art. 103 ust. 2, ale godzą się na przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego. W takim przypadku wysokość ich opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej ustala się z uwzględnieniem ograniczeń, o których mowa w ust. 2 pkt 2 i art. 103 ust. 2 ustawy. Natomiast druga sytuacja - do której nawiązuje art. 61 ust. 2e ups – wiąże się z odmową zawarcia umowy, wskazanej w art. 103 ust. 2, a także z niewyrażeniem zgody na przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego. W takich okolicznościach, wysokość opłaty obciążającej zobowiązanego stanowi różnica między średnim kosztem utrzymania w domu pomocy społecznej a opłatą wnoszoną przez mieszkańca domu i opłatami wnoszonymi przez inne osoby obowiązane, o których mowa w ust. 1 pkt 2.
Sąd wskazał, że w ostatniej ze wskazanych sytuacji, przy ustaleniu wysokości opłaty znajdzie zastosowanie tylko kryterium dochodowe. W przypadku natomiast osoby, która odmówiła zawarcia umowy w trybie art. 103 ust. 2 ups, ale jednocześnie wyraziła zgodę na przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego, przy ustalaniu wysokości opłaty obciążającej daną osobę, organy gminy winny uwzględnić nie tylko kryterium dochodowe, określone w art. 61 ust. 2 pkt 2 ups, lecz także możliwości osoby zobowiązanej, przez które należy rozumieć zdolność do ponoszenia obciążeń finansowych związanych z pobytem krewnego/małżonka w domu pomocy społecznej, w perspektywie sytuacji osobistej, zdrowotnej, rodzinnej i majątkowej osoby zobowiązanej.
Sąd zwrócił uwagę, że w rozpatrywanej sprawie skarżąca odmówiła wprawdzie zawarcia aneksu do umowy z lutego 2019 r. - na podstawie której uiszczała opłatę za pobyt matki w domu pomocy społecznej w kwocie 100 zł miesięcznie - nie godząc się z podwyższeniem opłaty do kwot wyznaczonych za pomocą kryterium dochodowego. Zobowiązana nie odmówiła jednak zgody na przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego. Wobec tego, przy ustalaniu obciążającej ją opłaty, należało zastosować art. 61 ust. 2d ups w zw. z art. 61 ust. 2 pkt 2 i art. 103 ust. 2 ups, czyli uwzględnić zarówno kryterium dochodowe, jak i kryterium odnoszące się do możliwości płatniczych strony. Tymczasem, organy obu instancji ustaliły wysokość tej opłaty jedynie z uwzględnieniem przesłanki dotyczącej dochodu, nie weryfikując możliwości płatniczych skarżącej, uwarunkowanych jej sytuacją osobistą, rodzinną, zdrowotną i majątkową.
Wyrok NSA z 20 lipca 2023 r. sygn. I OSK 1620/22
Źródło: CBOSA
