Zdaniem NIK działania realizowane przez Policję i straże miejskie na rzecz poprawy bezpieczeństwa pieszych i rowerzystów były niewystarczające w stosunku do faktycznego poziomu zagrożenia tej grupy uczestników ruchu drogowego.

Piesi i rowerzyści należą do najbardziej narażonych na odniesienie obrażeń uczestników ruchu drogowego. W Polsce ich sytuacja jest wyjątkowo zła, gdyż nasz kraj należy do grupy państw wysokiego ryzyka dla niechronionych uczestników ruchu drogowego. W latach 2010-2015 w Polsce miało miejsce prawie 181 tys. wypadków, w których poszkodowanych zostało ponad 239 tys. osób. W zdarzeniach tych duży udział mieli piesi i rowerzyści. O ile w 2010 r. stanowili oni 30 proc. poszkodowanych i 39 proc.  zabitych we wszystkich wypadkach drogowych, to w ciągu kolejnych pięciu lat wskaźniki te wzrosły i w 2015 r. osiągnęły poziom odpowiednio 32 proc. i 42 proc.  W Unii Europejskiej stanowią oni przeciętnie 28 proc. wszystkich ofiar śmiertelnych, a więc o 14 punktów procentowych mniej niż w Polsce.

Stan bezpieczeństwa pieszych i rowerzystów jest uzależniony od szeregu czynników: infrastruktury drogowej, świadomości i przygotowania uczestników ruchu drogowego, obowiązujących przepisów i stopnia ich przestrzegania itd. Jednak wbrew obiegowym opiniom większość poszkodowanych to nie pijani lub niewidoczni piesi czy rowerzyści. Ofiarami są często dzieci i osoby starsze, ginące w ciągu dnia na nowych lub dopiero co zmodernizowanych drogach. W przypadku pieszych do zdecydowanej większości zdarzeń z ich udziałem dochodzi w miejscach, które z założenia powinny gwarantować im pełne bezpieczeństwo np. przejścia dla pieszych, chodniki. Każdego roku to kierujący pojazdami w zdecydowanej większości są sprawcami tego rodzaju zdarzeń drogowych - stąd dużą rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa niechronionych uczestników ruchu odgrywają służby odpowiedzialne za zapewnienie przestrzegania prawa.

Dlatego głównym celem kontroli Najwyższej Izby Kontroli było sprawdzenie, czy działania podejmowane przez Policję i straże miejskie (gminne) zapewniają bezpieczeństwo niechronionych uczestników ruchu drogowego. Kontrola stanowiła próbę weryfikacji tego, w jakim stopniu ukierunkowanie działań Policji i straży miejskich, oparte zostało na rzetelnej analizie problemu, a w jakim stopniu opierało się na przeczuciu, czy też intuicji.

Badaniem objęto działania kontrolowanych podmiotów w latach 2014 - 2015. Z pełnym raportem można zapoznać się tutaj.

Tylko piesi

Jak zauważa NIK, Policja, w swoich działaniach, skupiła jedynie na pieszych. Nie podejmowała podobnych działań w stosunku do rowerzystów, pomimo że statystyki policyjne wskazywały na przestrzeni lat 2012-2015 stosunkowo dużą liczbę wypadków z udziałem tych uczestników ruchu. Komendant Główny Policji określił oczekiwane kierunki działań Policji na rzecz poprawy bezpieczeństwa pieszych, ale także i te działania miały ograniczony charakter. Sprowadzały się do wskazania ogólnych metod i form pożądanej aktywności Policji, a następnie do przetwarzania danych statystycznych ilustrujących jej aktywność i stan bezpieczeństwa ruchu drogowego.

Kontrola wykazała, że zgodnie z obowiązkiem wynikającym z Programu Bezpieczeństwa Pieszych, jednostki Policji przyjęły odpowiednio programy lokalne (KPP/KMP) i regionalny (KWP/KSP). Programy te uwzględniały element identyfikacji podmiotów współpracujących, a nawet wprost powielały treść programu krajowego (KSP). Wyjątkiem w tym zakresie była KPP w Otwocku, gdzie w programie powiatowym nie określono trybu i zakresu współdziałania z podmiotami pozapolicyjnymi, ani nie wskazano takich podmiotów. Jednocześnie jednak zalecenia określone w tych programach zostały wdrożone przez jednostki Policji w różnym stopniu i zakresie (np. w KMP Katowice faktyczna współpraca w obszarze nadzór ograniczona była do straży miejskiej, choć w programie miejskim zidentyfikowano także pozostałe ww. podmioty). Występowały także przypadki, w których współpracy takiej w ramach realizacji programu nie podejmowano (np.: KSP nie prowadziła współpracy z podmiotami zewnętrznymi w ramach żadnego ze zidentyfikowanych w programie obszarów).

Współpraca z innymi

Z kontroli wynika, że w przypadku powołania w strukturach jednostek samorządu terytorialnego komórek organizacyjnych właściwych w sprawach bezpieczeństwa ruchu drogowego lub bezpośrednio niechronionych uczestników ruchu drogowego, objęte kontrolą jednostki Policji i straże miejskie nawiązywały i prowadziły z nimi współpracę, np.: KMP Gdańsk i Straż Miejska w Gdańsku – współpraca z Pełnomocnikiem Prezydenta Miasta Gdańska ds. Komunikacji Rowerowej, w tym w ramach spotkań Komisji do spraw bezpieczeństwa i organizacji ruchu, obejmującej m.in. projektowanie i opiniowanie projektów powstających ścieżek rowerowych.

Kontrola wykazała różny zakres współpracy skontrolowanych straży miejskich z podmiotami zewnętrznymi. Największą skalą tej współpracy charakteryzowały się w szczególności straże miejskie w Gdańsku i Warszawie, np.: Straż Miejska w Gdańsku – m.in. współpraca z Nadleśnictwem Gdańsk-Leśnictwo Sobieszewo. Współpraca miała charakter cykliczny (sezon letni), i polegała na działaniach prewencyjnych dotyczących zabezpieczenia drożność dróg udostępnionych dla ruchu pieszego i rowerowego, wyeliminowania ruchu pojazdów na terenach leśnych; innym przykładem działań była stała, aktywna współpraca ze Stowarzyszeniem Inicjatyw Lokalnych Orunia, polegająca na zapewnieniu bezpieczeństwa ruchu drogowego, a w szczególności pieszych i rowerzystów w miejscach zgłaszanych przez przedstawicieli stowarzyszenia i mieszkańców.  Straż Miejska w Warszawie – m.in. poprzez udział w spotkaniach lokalnych, np. festynach, piknikach. Przykładowo na prośbę Klubu Rowerowego „Trybik”, strażnicy miejscy zorganizowali stoisko dedykowane bezpieczeństwu drogowemu (przypominano uczestnikom podstawowe zasady poruszania się rowerem oraz umożliwiano im utrwalenie wiedzy poprzez rozwiązywanie testów, krzyżówek i zagadek związanych z bezpieczeństwem na drodze), czy też na prośbę Fundacji „Jednym Śladem”, ustawiali mobilne miasteczko ruchu drogowego, gdzie młodzi warszawiacy w sposób praktyczny mogli sprawdzić swoje umiejętności bezpiecznego poruszania się po drodze rowerem i przypomnieć sobie podstawowe zasady ruchu drogowego.

Jakie wnioski

Wyniki kontroli umożliwiły zidentyfikowanie najistotniejszych obszarów, zarówno w działalności Policji, jak i straży miejskich, wymagających usprawnienia w celu lepszej realizacji działań w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego, w tym pieszych i rowerzystów dlatego też NIK wnioskuje m.in. o:

• wypracowanie standardów realizacji zadań na rzecz poprawy bezpieczeństwa pieszych i rowerzystów oraz rozwiązań w zakresie oceny jakości, skuteczności i prawidłowości ich wdrożenia oraz oceny efektów realizowanych działań;
• określenie - w przypadku Policji na poziomie krajowym - metodyki typowania miejsc szczególnie niebezpiecznych;
• intensyfikację działań Policji w zakresie egzekwowania odpowiedzialności kierujących pojazdami za naruszenia przepisów o bezpieczeństwie pieszych, jak również rowerzystów, w celu zapewnienia adekwatnej reakcji Policji do zagrożenia stwarzanego przez tych uczestników ruchu drogowego;
• zapewnienie szerszego wykorzystania wiedzy i doświadczenia ośrodków naukowo-badawczych oraz innych podmiotów realizujących zadania w obszarze bezpieczeństwa ruchu drogowego, w tym organizacji pozarządowych, w zakresie prowadzonej analizy zagrożenia pieszych i rowerzystów oraz identyfikacji kierunków skutecznego oddziaływania na jego poprawę;
• dalszą intensyfikację działań profilaktycznych, w tym edukacyjnych, na rzecz bezpieczeństwa pieszych i rowerzystów, w szczególności adresowanych do kierujących pojazdami mechanicznymi, dzieci, młodzieży, jak również tzw. seniorów.