Choć wysokość części oświatowej subwencji ogólnej rośnie z roku na rok, nadal nie jest to wzrost proporcjonalny do dynamicznie rosnących wydatków na oświatę. Prowadzi to do narastania luki oświatowej, na którą od 2015 roku nakłada się drastyczne uszczuplenie dochodów własnych powiatów w wyniku zmian podatkowych. Efekt? Ograniczenie możliwości realizowania przez powiaty innych zadań publicznych.

- Luka oświatowa w miastach na prawach powiatu wyniosła ponad 14 mld zł, wzrastając w okresie sześciu lat blisko 2-krotnie. Luka oświatowa w powiatach ziemskich w roku 2022 wyniosła ok. 2 mld zł – czytamy w jednym ze stanowisk Zgromadzenia Ogólnego Związku Powiatów Polskich.

Oświata kiedyś…

Wprawdzie na tle luki oświatowej w innych kategoriach jednostek samorządu terytorialnego nie jest to może kwota imponująca, ale trzeba podkreślić, że do 2015 roku powiaty były w stanie zbilansować bieżące wydatki oświatowe z otrzymywanej części oświatowej subwencji ogólnej. Była to świadoma decyzja prawodawcy oparta na obserwacji, że powiaty – w odróżnieniu od gmin – nie mają żadnego efektywnego źródła dochodów własnych, z którego mogłyby pokrywać lukę oświatową.

… i dziś

Obecnie (po 2015 roku) – w warunkach drastycznego uszczuplenia dochodów własnych powiatów spowodowanych zmianami podatkowymi – rząd oczekuje kierowania coraz większych środków własnych na potrzeby oświaty. Ustawowa gwarancja przekazywania samorządom odpowiednich w stosunku do wydatków oświatowych, środków finansowych stała się czysto teoretyczna.

Mniejsze nakłady rządu na oświatę

Trudno się temu dziwić, skoro zakładana wysokość części oświatowej subwencji ogólnej w wydatkach budżetu państwa na 2023 r. będzie wynosiła ok. 9%. Co ciekawe, blisko 10 lat wcześniej było to ponad 12%. Niepokój budzi również to, że udział wydatków z budżetu państwa na oświatę od 10 lat utrzymuje się na poziomie poniżej 4% PKB.

ZPP apeluje i podpowiada rozwiązania

Zgromadzenie Ogólne Związku Powiatów Polskich oczekuje podjęcia odpowiednich kroków  legislacyjnych, które poprawią obecny stan. Proponuje m.in. urealnienie finansowania zadań oświatowych i zagwarantowanie stabilności środków w budżecie państwa na część oświatową subwencji ogólnej poprzez powiązanie jej kwoty z wysokością PKB na dany rok. Kolejne propozycje dotyczą przejścia z algorytmu podziału części oświatowej subwencji ogólnej na algorytm jej naliczania, dzięki czemu wagi algorytmu podziału części oświatowej subwencji ogólnej zostaną zrewidowane i dostosowane do faktycznie podnoszonych kosztów. Ma to tym większe znaczenie, że większość wag od lat nie uległa podwyższeniu, mimo corocznie zgłaszanych uwag w tym zakresie.

Na tym jednak nie koniec. Zgromadzenie Ogólne ZPP proponuje zmianę zasad dotowania jednostek oświatowych niesamorządowych, które aktualnie jako jedyne z niekorzyścią dla oświaty publicznej, mają gwarancję stabilnego finansowania w pełni ponoszonych kosztów na faktyczną liczbę uczniów w trakcie roku. Ostatni z wymienionych w stanowisku ZO ZPP postulatów dotyczy zapewnienia samorządom powiatowym dochodów w wysokości umożliwiającej realizację inwestycji oświatowych.

Wyjście z permanentnego niedofinansowania oświaty

Realizacja wszystkich z wymienionych rozwiązań pozwoliłaby na wyjście ze stanu permanentnego niedofinansowania oświaty.

- Niedoszacowanie subwencji oświatowej połączone z brakiem systemu gwarantującego samorządom pełne pokrycie wydatków ponoszonych w trakcie roku w związku ze wzrostem zadań szkolnych i pozaszkolnych prowadzi do znacznego ograniczenia możliwości realizacji przez powiaty innych zadań publicznych ­­– podsumowują w swoim stanowisku starostowie i prezydenci miast na prawach powiatu z całej Polski.