Podnoszenie jakości kształcenia i rozwijanie tzw. kompetencji kluczowych uczniów, to priorytety wsparcia funduszy unijnych w sektorze edukacji w osttatnim i obecnym okresie polityki spójności. Pojęcie kompetencji kluczowych nie jest nowe. Ma już ponad szesnaście lat. Wydaje się jednak, że wciąż jeszcze w zbyt małym stopniu jest ono obecne w procesie kształcenia i wychowania, prowadzonym w szkole. A wspieranie szkoły w tym zakresie nie zajmuje szczególnie eksponowanej pozycji w działaniach administracji samorządowej.

Unia zabiera głos

Na początku obecnego tysiąclecia tróżne gremia europejskie uznały, że trzeba opracować wspólne dla całej Unii Europejskiej ramy definiujące nowe umiejętności podstawowe i wyznaczające główny kierunek działania w obliczu przemian społecznych i gospodarczych. Ze szczególną uwagą potraktowane zostały umiejętności, które będą decydować o funkcjonowaniu jednostki w tzw. społeczeństwie wiedzy oraz jej powodzeniu na rynku pracy.

W 2001 r. Komisja Europejska zleciła grupie ekspertów zdefiniowanie pojęcia kompetencji kluczowych oraz ustalenie, jakie kompetencje uznawane są za kluczowe we wszystkich państwach członkowskich UE. Mianem kompetencji kluczowych Komisja Europejska określiła zbiór wiadomości, umiejętności i postaw niezbędnych z punktu widzenia celowego i aktywnego uczestnictwa jednostki w społeczeństwie.

W roku 2006 Parlament Europejski i Rada Unii wydały zalecenie nr 2006/962/WE w sprawie kompetencji kluczowych. Określono w nich, że kompetencje kluczowe w procesie uczenia się przez całe życie, to połączenie wiedzy, umiejętności i postaw odpowiednich do sytuacji. Są one szczególnie niezbędne do samorealizacji i rozwoju osobistego, integracji społecznej, bycia aktywnym obywatelem i zatrudnienia. Mają istotne znaczenie w tzw. społeczeństwie wiedzy i gwarantują większą elastyczność siły roboczej, umożliwiając jej szybsze dostosowanie się do stałych zmian w świecie, w którym zachodzą coraz liczniejsze powiązania. Stanowią również ważny czynnik innowacji, produktywności i konkurencyjności, a ponadto mają wpływ na motywację i zadowolenie pracowników oraz jakość pracy. Osoby, które powinny nabyć kluczowe kompetencje, to: młodzi ludzie kończący obowiązkową edukację i szkolenia, przygotowujące ich do dorosłego życia, zwłaszcza do życia zawodowego, a jednocześnie tworzące podstawy do dalszej nauki, osoby dorosłe, przez całe życie, w trakcie procesu rozwijania i aktualizowania umiejętności.

Zdefiniowano osiem kluczowych kompetencji. Można je podzielić na dwie grupy - przedmiotowe i ogólne.

Do pierwszej grupy należą:

1. porozumiewanie się w języku ojczystym, czyli zdolność wyrażania i interpretowania pojęć, myśli, uczuć, faktów i opinii w mowie i piśmie (rozumienie ze słuchu, mówienie, czytanie i pisanie) oraz językowej interakcji w odpowiedniej i kreatywnej formie w pełnym zakresie kontekstów społecznych i kulturowych;
2. porozumiewanie się w językach obcych, co obejmuje – oprócz głównych wymiarów umiejętności porozumiewania się w języku ojczystym – mediację i rozumienie różnic kulturowych. Stopień biegłości zależy od kilku czynników oraz możliwości rozumienia ze słuchu, mówienia, czytania i pisania;
3. kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne - pierwsze obejmują umiejętność rozwijania i wykorzystywania myślenia matematycznego w celu rozwiązywania problemów wynikających z codziennych sytuacji, z naciskiem na proces, działanie i wiedzę; drugie dotyczą opanowania, wykorzystywania i stosowania wiedzy oraz metod objaśniających świat przyrody: rozumienie zmian powodowanych przez działalność ludzką oraz odpowiedzialność poszczególnych obywateli;
4. kompetencje informatyczne, obejmujące umiejętne i krytyczne wykorzystywanie technologii społeczeństwa informacyjnego (TSI), a tym samym podstawowych umiejętności w zakresie technologii informacyjnych i komunikacyjnych (TIK);

Do drugiej grupy można zaliczyć:

1. umiejętność uczenia się, związana ze zdolnością konsekwentnego uczenia się, organizowania własnego procesu uczenia się, indywidualnie oraz w grupach, odpowiednio do własnych potrzeb, a także świadomością metod i możliwości;
2. kompetencje społeczne i obywatelskie - społeczne to kompetencje osobowe, interpersonalne i międzykulturowe oraz wszelkie formy zachowań przygotowujących osoby do skutecznego i konstruktywnego uczestnictwa w życiu społecznym i zawodowym, związane z dobrem osobistym i społecznym, zrozumienie zasad postępowania i zwyczajów w różnych społeczeństwach i środowiskach, w których funkcjonują dane osoby; natomiast obywatelskie, a zwłaszcza znajomość pojęć i struktur społecznych i politycznych (demokracji, sprawiedliwości, równości, obywatelstwa i praw obywatelskich), przygotowują do angażowania się w aktywne i demokratyczne działania;
3. poczucie inicjatywy i przedsiębiorczość, to zdolność do wcielania pomysłów w czyn; to kreatywność, innowacyjność i podejmowanie ryzyka, a także zdolność do planowania przedsięwzięć i prowadzenia ich dla osiągnięcia zamierzonych celów; dana osoba ma świadomość kontekstu swojej pracy i jest zdolna do wykorzystywania pojawiających się szans, co jest podstawą do nabywania bardziej konkretnych umiejętności i wiedzy potrzebnych tym, którzy podejmują przedsięwzięcia o charakterze społecznym lub handlowym lub w nich uczestniczą; powinny obejmować świadomość wartości etycznych i promować dobre zarządzanie;
4. świadomość i ekspresja kulturowa, obejmujące docenianie znaczenia twórczego wyrażania idei, doświadczeń i emocji za pośrednictwem szeregu środków wyrazu (muzyki, sztuk teatralnych, literatury i sztuk wizualnych).

Jak mówią zalecenia, wszystkie kompetencje są wzajemnie zależne, a w każdym przypadku kładzie się nacisk na krytyczne myślenie, kreatywność, inicjatywę, rozwiązywanie problemów, ocenę ryzyka, podejmowanie decyzji i konstruktywne kierowanie emocjami.

Jak to robić?

Ośrodek Rozwoju Edukacji w ramach jednego z prowadzonych obecnie projektów doradczo-szkoleniowych, finansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach programu Wiedza Edukacja Rozwój, zlecił wybranym ekspertom przygotowanie dwudziestu ramowych programów szkoleń z rozwijania kompetencji kluczowych uczniów. Rozpoczął się już cykl szkoleń pilotażowych z tego zakredu, adresowany do pracowników placówek doskonalenia nauczycieli, poradni psychologiczno-pedagogicznych, bibliotek pedagogicznych oraz doradców metodycznych.

Źródło: aktywny-w-szkole.us.edu.pl. ore.edu.pl