Przepis art. 30 ustawy o systemie oświaty określa tryb powoływania i odwoływania kuratora oświaty.
Organem właściwym do powołania i odwołania kuratora oświaty jest wojewoda, który obowiązany jest w tym zakresie uzyskać zgodę właściwego ministra do spraw oświaty i wychowania. Wojewoda ogłasza konkurs na stanowisko kuratora oświaty, najpóźniej w ciągu miesiąca od dnia, w którym nastąpiło odwołanie poprzedniego kuratora.
Kandydat na stanowisko kuratora musi spełnić następujące trzy przesłanki:
- stopień awansu zawodowego nauczyciela mianowanego lub dyplomowanego
- wykształcenie wyższe magisterskie
- staż pracy co najmniej 7 lat w swoim zawodzie oraz
- co najmniej 3 letni staż pracy na stanowisku wymagającym sprawowania nadzoru pedagogicznego.
Powyższe przesłanki należy oceniać łącznie, według stanu na dzień ogłoszenia konkursu.
Ustawa w ust. 2b komentowanego przepisu określa organ powołujący komisje konkursową oraz skład tej komisji. Organem powołującym komisję jest wojewoda.
Realnie największy wpływ na wybór kuratora oświaty mają „podmioty rządowe", gdyż w skład komisji wchodzi trzech przedstawicieli ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania oraz trzech przedstawicieli wojewody. Poza wymienionymi ustawa wskazuje również dwóch przedstawicieli sejmiku województwa oraz po jednym przedstawicielu wojewódzkich struktur związków zawodowych o zasięgu ogólnopolskim, zrzeszających nauczycieli, reprezentatywnych.
W rozumieniu ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji do spraw Społeczno-Gospodarczych związek reprezentatywny, to związek który spełnia łącznie następujące kryteria:
- zrzesza więcej niż 300 000 członków będących pracownikami oraz
- działa w podmiotach gospodarki narodowej, których rodzaj działalności jest określony w więcej niż połowie sekcji Polskiej Klasyfikacji Działalności.
O reprezentatywności związku stwierdza postanowieniem Sąd Okręgowy w Warszawie.
Minister Edukacji Narodowej w akcie wykonawczym z dnia 16 grudnia 2005 r. określił regulamin konkursu na stanowisko kuratora oświaty oraz tryb pracy komisji konkursowej. Główne założenia rozporządzenia wskazują:
- ogłoszenie o konkursie zamieszcza się w prasie, co najmniej w dwóch dziennikach: jednym o zasięgu ogólnokrajowym i jednym o zasięgu wojewódzkim, oraz na stronie internetowej urzędu wojewódzkiego i w Biuletynie Informacji Publicznej
- termin składania ofert przez osoby przystępujące do konkursu nie może być krótszy niż 14 dni od dnia ukazania się ogłoszenia
- konkurs składa się z dwóch etapów: formalnej oceny zgłoszonych ofert (oferty nie spełniające wymagań formalnych są odrzucane bez możliwości uzupełnienia) oraz oceny merytorycznej kandydata
- niezbędne do działania komisji kworum wynosi 2/3 liczby jej członków
- obradami kieruje przewodniczący wybrany przez wojewodę z członków komisji
- rozstrzygnięcia komisji podejmowane są w głosowaniu jawnym, tylko ostateczne wyłonienie kandydata na kuratora odbywa się w głosowaniu tajnym.
- decyzje podejmowane są zwykłą większością głosów co oznacza, że ilość głosów „za" musi być większa niż głosów „przeciw", a głosy wstrzymujące się są pomijane. W razie równej liczby głosów kilku kandydatów decyduje głos przewodniczącego.
- o wyniku konkursu przewodniczący informuje niezwłocznie ministra do spraw oświaty i wychowania oraz właściwego wojewodę.
- informacja o wynikach konkursu jest ogłaszana w Biuletynie Informacji Publicznej, na stronie internetowej urzędu wojewódzkiego, a także udostępniana w siedzibie urzędu wojewódzkiego.
- w przypadku gdy do konkursu nie zgłosił się żaden kandydat, wojewoda niezwłocznie ponownie ogłasza konkurs.
