Pracownik ma prawo do corocznego wypoczynku. Za nieudzielenie wolnego w odpowiednim czasie pracodawcy grozi grzywna.
Wszyscy pracownicy, w tym szeregowi urzędnicy, czy wójt, burmistrz czy starosta mają ustawowo zagwarantowane prawo do wypoczynku.
Im wszystkim pracodawca musi udzielić pracownikowi urlopu w roku kalendarzowym, w którym nabył on do niego prawo.
Dla pracowników samorządowych zatrudnionych w jednostkach samorządu terytorialnego i kierowników samorządowych jednostek organizacyjnych organami kompetentnymi do udzielania urlopów wypoczynkowych są odpowiednio wójt (burmistrz, prezydent miasta), starosta powiatu i marszałek województwa. Zgodnie z art. 8 ustawy o pracownikach samorządowych Pracodawcą wójta jest urząd gminy. Dla starosty, wicestarosty i członków zarządu powiatu jest pracodawcą jest natomiast starostwo powiatowe. Z kolei pracodawcą marszałka, wicemarszałka i członków zarządu województwa jest urząd marszałkowski.
Wszelkie czynności z zakresu prawa pracy wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), oprócz tych związanych z nawiązaniem i rozwiązaniem stosunku pracy oraz ustalaniem wynagrodzenia, wykonuje wyznaczona przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) osoba zastępująca lub sekretarz gminy. Zatem to osoba zastępująca lub sekretarz gminy są władni udzielić wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta) urlopu wypoczynkowego. Wójt (burmistrz, prezydent miasta) może wyznaczyć jako osobę zastępującą nie tylko swojego zastępcę, ale i inną osobę – nawet kogoś spoza urzędu.
Staroście powiatu urlopu wypoczynkowego udziela wyznaczona przez niego osoba zastępująca lub sekretarz powiatu. Natomiast czynności w sprawach z zakresu prawa pracy (w tym udzielanie urlopów wypoczynkowych) wobec pozostałych członków zarządu powiatu wykonuje starosta. Marszałkowi województwa urlopu wypoczynkowego udziela wyznaczona przez niego osoba zastępująca lub sekretarz województwa. Pozostałym członkom zarządu województwa urlopu udziela marszałek województwa.
Zasadą jest, że urlopy powinny być udzielane zgodnie z planem. Tak wynika z art. 163 kodeksu pracy.
Jednocześnie kodeks przewiduje przypadki, w których z przyczyn dotyczących zarówno pracownika, jak i pracodawcy następuje przesunięcie terminu urlopu, niemożność jego rozpoczęcia w ustalonym terminie, niemożność jego wykorzystania w pełnym wymiarze czy nawet odwołanie pracownika z urlopu. Wtedy pracodawca powinien udzielić pracownikowi niewykorzystanego zgodnie z planem wolnego najpóźniej do 30 września następnego roku kalendarzowego. Termin ten jest zachowany, jeżeli pracownik rozpoczął urlop przed upływem 30 września następnego roku kalendarzowego.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 24 stycznia 2006 r., sygn. akt PK 124/2005 pracodawca może wysłać pracownika na zaległy urlop, nawet gdy ten nie wyraża na to zgody. Stąd w przypadku niewykorzystania urlopu w ciągu roku kalendarzowego osoba wyznaczona przez wójta ma prawo i obowiązek wysłać wójta na urlop w terminie do końca 30 września następnego roku (tak też wynika z opinii Państwowej Inspekcji Pracy, znak GNP - 110 - 4560 - 5 - 1/14/PE/RP).
Uwaga! Nieudzielenie zaległego urlopu wypoczynkowego do 30 września roku kalendarzowego następującego po roku, w którym pracownik nabył do niego prawo, może być uznane za wykroczenie przeciwko prawom pracownika zagrożone karą grzywny. Jednak pracownik sam, bez uzgodnienia z pracodawcą nie może postanowić o rozpoczęciu wypoczynku.
Co istotne, nieudzielenie zaległego urlopu do końca 30 września następnego roku nie powoduje utraty prawa do niego. Prawo pracownika do niewykorzystanego urlopu przedawnia się jednak z upływem trzech lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne.
