Zwiększenie finansowej samodzielności samorządów oraz zwiększony udział samorządów w przychodach ze wszystkich podatków: PIT i CIT oraz VAT – czy to zmiany, które w polskim samorządzie mogą faktycznie zaistnieć?
Jest taka szansa, bo deklarują je wszystkie komitety wyborcze, które wzięły udział w ankiecie przeprowadzonej przez Koalicję organizacji działających na rzecz poprawy jakości demokracji lokalnej „Obywatele w Samorządzie”. Ankieta obejmowała 15 pytań i dotyczyła istotnych spraw związanych z samorządem lokalnym. Pytania Koalicja rozesłała do komitetów wyborczych biorących udział w nadchodzących wyborach parlamentarnych. Natomiast wyniki ankiety zostały zaprezentowane przez Dariusza Kraszewskiego z Fundacji im. Stefana Batorego podczas konferencji „Obywatele w Samorządzie”, która odbyła się 28 września br. w siedzibie Fundacji im. Stefana Batorego w Warszawie. Na pytania odpowiedziały: Polskie Stronnictwo Ludowe, .Nowoczesna, Platforma Obywatelska, Prawo i Sprawiedliwość, Razem oraz Zjednoczona Lewica. Odpowiedzi nie nadesłał natomiast komitet wyborczy Kukiz’15.
Zmieniać czy nie zmieniać
- Zapytaliśmy w nich między innymi o to, czy konieczna jest reforma podziału administracyjnego kraju – wyjaśniał Dariusz Kraszewski. Odpowiedzi negatywnej udzieliły: PO, PSL oraz Zjednoczona Lewica. Za zmianami są: PiS, Razem oraz .Nowoczesna. PiS proponuje zwiększenie liczby województw poprzez wydzielenie dwóch nowych: warszawskiego i środkowopomorskiego. Razem optuje za likwidacją powiatów a .Nowoczesna stawia na mobilizowanie gmin do tworzenia związków gmin, stymulowanie łączenia się gmin i przejmowania zadań powiatów, tworzenie związków gminno-powiatowych do realizacji zadań powiatów. Wszystkie komitety wyborcze opowiedziały się natomiast za zwiększeniem finansowej samodzielności samorządów.
Koalicja pytała także, czy samorządy powinny mieć większe uprawnienia do nakładania lokalnych podatków. Zdaniem PO i PiS nie, reszta respondentów odpowiedziała na nie pozytywnie. Wszyscy ankietowali zgodnie przyznali, że samorządy powinny mieć większy udział w przychodach ze wszystkich podatków – PIT i CIT oraz VAT. Różnią się jednak w szczegółach. PO uważa, że w celu zapewnienia większego bezpieczeństwa finansowego samorządów, ochrony ich przed zmianami koniunktury gospodarczej, zróżnicuje źródła podatkowych dochodów samorządów, zastępując część udziałów w CIT, udziałami w podatku VAT. Dla PiS motywacją do realizacji tego postulatu jest kwestia wyrównania kosztów ponoszonych przez samorządy na realizację zadań zleconych. Z kolei PSL proponuje CIT w całości dla samorządów na lokalne inwestycje i rozwój infrastruktury. Zjednoczona Lewica stoi na stanowisku, że potrzebne jest zwiększenie udziału gmin w PIT do 50,5 proc., zwiększenie udziału gmin w CIT do 8,04 proc. oraz wprowadzenie symbolicznego udziału gmin we wpływach z VAT. Natomiast Nowoczesna chce zwiększenia decentralizacji finansów samorządów, poszerzenia źródeł finansowania samorządów i oparcia ich na stabilnym dochodzie PIT, z możliwością kształtowania ograniczonej części stawki przez samorządy.
Za wzmocnieniem kontroli rady gminy nad działalnością wójta, burmistrza i prezydenta miasta opowiedzieli się wszyscy poza PO. Zwiększenie odpowiedzialności samorządu w sferze ochrony zdrowia deklarują jedynie .Nowoczesna i Razem. Z kolei za zwiększeniem odpowiedzialności samorządu w zakresie edukacji są wszyscy respondenci poza Razem.
Na propozycję, aby do ustaw samorządowych wprowadzić przepisy dotyczące takich narzędzi partycypacji obywatelskiej jak: obywatelska inicjatywa uchwałodawcza, rozszerzenie katalogu spraw podlegających obowiązkowym konsultacjom społecznym, zwłaszcza o kwestie budżetu samorządu czy wysokość opłat i podatków lokalnych, wysłuchanie publiczne projektów uchwał rady gminy, ustawowe uregulowanie tzw. budżetu partycypacyjnego przytaknęły wszystkie komitety wyborcze.
Za wprowadzeniem jednomandatowych okręgów wyborczych do rad gmin jest tylko PO. Dla PiS taka zmiana nie miałaby znaczenia, natomiast pozostali odnieśli się do niej negatywnie. W ocenie Lewicy Demokratycznej jow-y doprowadziły do marginalizacji opozycji w wielu gminach.
PiS, Lewica Demokratyczna, .Nowoczesna i Razem są za wprowadzeniem ograniczenia liczby kadencji dla wójtów, burmistrzów i prezydentów miast do 2 kadencji. Pozostałe komitety nie widzą takiej potrzeby.
W oparciu o dialog
Po przedstawieniu wyników ankiety odbyła się jeszcze rozmowa z udziałem Ewy Lieder (.Nowoczesna), Marcina Święcickiego oraz Michała Szmytkowskiego (Razem), której moderatorem był Jacek Kucharczyk (Instytut Spraw Publicznych). Ewa Lieder stawiała mocno na stabilne finanse samorządu oraz demokrację lokalną. – Jestem aktywistką ruchów lokalnych. Dialog jest bardzo ważną sprawą w zarządzaniu miastem a konsultacje z mieszkańcami zwyczajnie się opłacają – mówiła.
Także Marcin Święcicki widzi potrzebę konsultacji z mieszkańcami, jednak w jego ocenie to nie powinni oni podejmować strategiczne decyzje. – Rozmowy muszą mieć swoje granice. Trasa Siekierkowska nigdy by nie powstała, gdybyśmy słuchali mieszkańców. Jednak dzięki dialogowi ma inny kształt niż zakładano – przypominał. Mocny nacisk na udział obywateli w samorządność stawiał Szmytkowski. – Obywatele powinni mieć większy udział w decydowaniu o mieście. To obywatele są właścicielami miast – podkreślał.
