Starosta zdecydował o nieprzedłużaniu umowy z rodziną zastępczą zawodową. Powodem takiej decyzji był fakt niewywiązywania się rodziny z postanowień uprzednio zawartej umowy oraz brak współpracy z organizatorem rodzinnej pieczy zastępczej. Po upływie terminu obowiązywania dotychczasowej umowy, rodzina złożyła wniosek o zawarcie umowy w trybie art. 54 ust. 1 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Rodzina posiadała pozytywną opinię koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej sporządzoną 5 miesięcy wcześniej na potrzeby oceny rodziny w rybie art. 134 ustawy. Czy powołany przepis art. 54 ust. 1 będzie miał zastosowanie w opisanym przypadku?

Odpowiadając na wyżej postawione pytanie należy wskazać, że zgodnie z art. 54 ust. 1 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej z rodziną zastępczą niezawodową spełniającą warunki do pełnienia funkcji rodziny zastępczej zawodowej, posiadającą opinię koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej oraz co najmniej 3-letnie doświadczenie jako rodzina zastępcza, prowadzący rodzinny dom dziecka lub pełniący funkcję dyrektora placówki opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego, starosta zawiera, na wniosek tej rodziny, umowę o pełnienie funkcji rodziny zastępczej zawodowej. Zgodnie z art. 56 ustawy umowy, o których mowa w art. 54 ust. 1 i 2, zawiera się w ramach limitu rodzin zastępczych zawodowych na dany rok kalendarzowy, określonego w 3-letnim powiatowym programie dotyczącym rozwoju pieczy zastępczej.

Literalne brzmienie powołanego przepisu wskazuje na konieczność zawarcia umowy w każdym przypadku, kiedy zostaną spełnione warunki wynikające w powołanych przepisów. Należy jednak zwrócić uwagę, że przyjęcie wyłącznie wykładni językowej w oderwaniu od pozostałych przepisów ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej prowadziłoby do rezultatów nie dających się pogodzić po pierwsze z celami ustawy, w szczególności do powierzenia sprawowania funkcji rodziny zastępczej zawodowej osobom, które nie dają gwarancji profesjonalnego świadczenia powierzonych im usług.

Przykładowo:

• zgodnie z art. 54 ust. 3 pkt 15 ustawy w umowie określa się m.in. warunki rozwiązania umowy. Przyjęcie, że art. 54 ust. 1 będzie miał zastosowanie w każdym przypadku, jeżeli zostaną spełnione zawarte w nim warunki prowadziłoby do sytuacji, w której starosta skorzystawszy z prawa rozwiązania dotychczas obowiązującej umowy, byłby zmuszony do zawarcia kolejnej;
• zgodnie z art. 132 ustawy organizator rodzinnej pieczy zastępczej dokonuje oceny rodziny zastępczej lub prowadzącego rodzinny dom dziecka pod względem predyspozycji do pełnienia powierzonej im funkcji oraz jakości wykonywanej pracy. Zgodnie z art. 134 ust. 4 ustawy organizator rodzinnej pieczy zastępczej dokonuje oceny rodziny w celu ustalenia zasadności przedłużenia okresu obowiązywania umowy. Ponieważ umowa, o której mowa w art. 54 ust. 3 jest umową cywilnoprawną, na rodzinie zastępczej ciąży obowiązek wykonania przyjętego zobowiązania zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom. Rodzina zastępcza jako strona umowy zawartej ze starostą jest również zobowiązana do staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju (art. 354 i 355 Kodeksu cywilnego). Przyjęcie, że w przypadku nieprzedłużenia umowy z powodu jej nieprawidłowego wykonywania, rodzinie zastępczej i tak przysługiwałoby roszczenie o zawarcie kolejnej umowy, czyniłoby ocenę rodziny dokonywaną na potrzeby ustalenia zasadności przedłużenia umowy bezprzedmiotową.

Na marginesie nawet gdyby poprzestać na wykładni językowej i przyjąć, że art. 54 ust. 1 będzie miał zastosowanie, w każdym przypadku, w którym rodzina spełniałaby wskazane w nim warunki, z uwagi na fakt, że mamy do czynienia z normą prawna, której zastosowanie może prowadzić do nawiązania stosunku o charakterze cywilnoprawnym, możliwość skorzystania z uprawnienia wynikającego z powołanego przepisu należy oceniać także w kontekście art. 5 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z powołanym przepisem nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. 

Odnośnie wymaganej w art. 54 ust. 1 opinii koordynatora, należy zaznaczyć, że z kontekstu powołanego przepisu nie wynika, że chodzi o jakąkolwiek opinię koordynatora ale o opinię aktualną, która dodatkowo będzie odnosiła się do przedmiotu wniosku tj. do zasadności przekształcenia rodziny zastępczej niezawodowej w zawodową.