Większość skontrolowanych zarządców dróg samorządowych w województwie świętokrzyskim nie działa prawidłowo i skutecznie w celu zapewnienia właściwego stanu technicznego dróg oraz poprawy bezpieczeństwa ich użytkowników. Kontrola NIK pokazała problemy z prawidłowym wykonywaniem przeglądów stanu technicznego, prowadzeniem dokumentacji ewidencyjnej czy oznakowaniem dróg. NIK widzi potrzebę zmian w ustawie o drogach publicznych. Propozycje zmierzają w kierunku doprecyzowania przepisów.

W województwie świętokrzyskim drogi samorządowe to ponad 90% ogólnej długości dróg publicznych o nawierzchni twardej. W ciągu ostatnich kilkunastu lat zdecydowanie wzrosło natężenie ruchu kołowego, co ma niekorzystny wpływ na stan techniczny, a tym samym bezpieczeństwo na drogach. Pomimo spadku liczby wypadków z 1008 w 2016 r. do 622 w 2020 r., na zbliżonym poziomie utrzymują się te ze skutkiem śmiertelnym. Rok 2020 był pierwszym po 2016 r., kiedy zatrzymany został trend wzrostowy kolizji drogowych.

Samorządy w ostatnich latach uzyskały możliwość wsparcia rozwoju infrastruktury drogowej. Na ten cel w latach 2016-2020 wojewoda świętokrzyski przekazał gminom i powiatom środki finansowe w kwocie ponad 457 mln zł. Przeznaczono je na wybudowanie oraz rozbudowę 235,22 km dróg, przebudowanie 494,19 km i wyremontowanie 288,76 km dróg. Z takiej formy wsparcia nie skorzystało tylko dziesięć gmin z województwa świętokrzyskiego.

Stan nawierzchni dróg samorządowych, w odróżnieniu od dróg krajowych, nie jest przedmiotem szczegółowych badań i monitorowania. Stąd NIK sprawdziła, czy zadania podejmowane w celu zapewnienia odpowiedniego stanu technicznego dróg były realizowane prawidłowo i wpłynęły na poprawę bezpieczeństwa użytkowników. Kontrola objęła zarząd dróg wojewódzkich, dwa zarządy dróg powiatowych, starostwo powiatowe oraz sześć urzędów miast lub gmin w województwie świętokrzyskim. Okres objęty kontrolą to lata 2016-2020.

Połowa objętych kontrolą jednostek nie wywiązywała się z obowiązku wykonywania kontroli stanu technicznego dróg lub przeprowadzała je wadliwie. Obowiązek przeprowadzania tych kontroli nakłada na zarządców ustawa Prawo budowlane z 1994 roku. W związku z tym NIK skierowała do powiatowych inspektorów nadzoru budowlanego trzy zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia wykroczeń. Wyniki okresowych kontroli stanu dróg w połowie jednostek nie były w ogóle dokumentowane lub dokumentowano je nierzetelnie.

Brak kompletnej dokumentacji ewidencyjnej dla dróg objętych szczegółowym badaniem stwierdzono w połowie jednostek. Dokumentacji takiej w ogóle nie miało 20% zarządców, a 30% prowadziło ją częściowo, na przykład bez dziennika objazdu dróg, wykazu obiektów mostowych, map techniczno-eksploatacyjnych dróg czy wykazu przepustów. W efekcie zarządcy nie mają podstawowych informacji o parametrach techniczno-eksploatacyjnych dróg i drogowych obiektów inżynierskich, co może mieć negatywny wpływ na bezpieczeństwo ruchu drogowego. Obowiązek sporządzania takiej ewidencji wynika z rozporządzenia w sprawie sposobu numeracji i ewidencji dróg.

Nieprawidłowe oznakowanie dróg stwierdzono u sześciu zarządców. Brak oznakowania w miejscach przewidzianych zatwierdzonymi projektami stałej organizacji ruchu lub oznakowanie nie wynikające z takiej organizacji wystąpiło w 6 z 16 poddanych oględzinom dróg. Z kolei u trzech zarządców wystąpiły przypadki ograniczenia widoczności oznakowania pionowego na drogach. NIK zwraca uwagę, że nieprawidłowości te także mogą negatywnie wpływać na bezpieczeństwo w ruchu drogowym.

Sześciu zarządców nie zbierało od Policji danych o zdarzeniach drogowych i ich skutkach. Brak wiedzy o tych zdarzeniach uniemożliwiał dokonywanie analiz dotyczących ich przyczyn, co mogłoby ukierunkować działania w celu poprawy stanu technicznego dróg lub wprowadzenia zmian w organizacji ruchu. Potrzebę przeprowadzania takich analiz pokazały wyniki kontroli u trzech zarządców, którzy wykorzystywali te informacje w działaniach na rzecz poprawy bezpieczeństwa w ruchu drogowym.

Trzech zarządców nie dokonywało okresowych pomiarów ruchu drogowego, mimo że wymagają tego przepisy prawa. Pozostałe jednostki robiły to sporadycznie, obejmując nimi najczęściej znikomą liczbę dróg. W dwóch wyniki tych pomiarów nie były poddawane żadnej analizie. Zarządcy tłumaczyli się między innymi brakiem szczegółowych przepisów prawnych określających sposób, przeznaczenie oraz częstotliwość ich dokonywania.

Większość zarządców dróg (80 %) nie opracowała projektów planów rozwoju sieci drogowej, mimo że wymagają tego przepisy ustawy o drogach publicznych. Natomiast ci zarządcy, którzy przygotowali takie projekty, nie przekazali ich wszystkim organom właściwym w sprawie sporządzenia planu zagospodarowania przestrzennego. Prawie żaden z zarządców nie opracował projektów planów finansowania budowy, przebudowy, remontu, utrzymania i ochrony dróg oraz drogowych obiektów inżynierskich. Brak dokumentów planistycznych utrudnia racjonalne, w wieloletniej perspektywie, zarządzanie drogami. NIK jednak zauważa, że prawidłowej realizacji tych ustawowych obowiązków nie sprzyjają obowiązujące przepisy, które nie wskazują zakresu projektów planów.

Wnioski

Wyniki kontroli uzasadniały skierowanie przez Najwyższą Izbę Kontroli do Ministra Infrastruktury wniosków o podjęcie działań mających na celu nowelizację ustawy o drogach publicznych, polegającej na:

• określeniu wymaganych elementów projektów planów rozwoju sieci drogowej oraz finansowania budowy, przebudowy, remontu, utrzymania i ochrony dróg oraz drogowych obiektów inżynierskich. Jest to kolejna regionalna kontrola NIK, która wykazała konieczność doprecyzowania przepisów dotyczących opracowywania tych planów – po kontrolach w województwach warmińsko-mazurskim, podkarpackim i łódzkim;
• wprowadzeniu obowiązku przeprowadzania okresowych analiz liczby i przyczyn zdarzeń drogowych na drogach publicznych w celu dokonania oceny potrzeby zmian w zakresie poprawy stanu technicznego dróg lub organizacji ruchu;
• doprecyzowaniu obowiązku zarządcy drogi dotyczącego dokonywania okresowych pomiarów ruchu drogowego na drogach publicznych, przewidzianego w przepisach ustawy o drogach publicznych, poprzez określenie częstotliwości dokonywania i zakresu tych pomiarów oraz sposobu wykorzystania ich wyników.

Do zarządców dróg samorządowych NIK wniosła o wywiązywanie się w pełni z nałożonych przepisami prawa obowiązków, dotyczących w szczególności:

• planowania rozwoju sieci drogowej oraz finansowania budowy, przebudowy, remontu, utrzymania i ochrony dróg oraz drogowych obiektów inżynierskich,
• prowadzenia wymaganej dokumentacji ewidencyjnej dróg i obiektów inżynierskich,
• przeprowadzania okresowych kontroli stanu technicznego dróg,
• zapewnienia zgodności oznakowania dróg z zatwierdzoną organizacją ruchu.

Źródło: NIK