Jaki wpływ na siłę demokracji w Ukrainie ma czytelnictwo, jak czytanie rozwija mózg ludzki, oraz w jaki sposób budować strategie jego upowszechniania? Na te i inne pytania odpowiadali uczestnicy konferencji zorganizowanej przez Fundację Powszechnego Czytania pod tytułem "Czytelnictwo to Demokracja" – Literacy for Democracy International Conference. W wydarzeniu udział wzięli prelegenci z Ukrainy, Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii oraz Polski.

Z poziomu Pałaców prezydenckich

Konferencję otworzyło przesłanie Małżonki Prezydenta RP Agaty Kornhauser-Dudy o znaczeniu czytania dla edukacji. Pierwsza Dama podkreśliła, że jako nauczycielka miała okazję obserwować dynamiczny rozwój dzieci dzięki czytaniu. Olga Budnyk, członkini zespołu doradców prezydenta Wolodymyra Zelenskiego, w połączeniu na żywo z Kijowem, podkreśliła strategiczne znaczenie myślenia o edukacji w kontekście przyszłości Ukrainy.

Historia nauczycielką

Oleksandr Tkaczenko, Minister Kultury Ukrainy, podkreślił, że krytyczne myślenie i umiejętność poddawania informacji racjonalnej ocenie, zdolność do niezależnego myślenia to fundamenty demokracji. -Z każdą przeczytaną książką stajemy się innymi ludźmi; czytajmy zatem dla demokracji! – zachęcał. Jedynym polskim prelegentem był dr Tomasz Makowski, dyrektor Biblioteki Narodowej, który wygłosił mocne przemówienie osadzone w historii Polski, pokazując jak strata 70% zasobów bibliotecznych w czasie drugiej wojny światowej kładzie się cieniem na czytelnictwie w Polsce do dziś. -Ludzie, wspólnoty i organizacje potrzebują powszechnego i równego dostępu do książek, by rozwijać się społecznie, edukacyjnie, kulturowo, ekonomicznie i w duchu demokracji – podkreślił.

Dojmujące zestawienie

Oleksandra Koval, Dyrektor Ukraińskiego Instytutu Książki, przedstawiła strategię podniesienia czytelnictwa w Ukrainie, a także zaprezentowała zatrważające dane: 500 zniszczonych bibliotek, tylko 130 działających księgarni w całej Ukrainie. Według wyliczeń, sto milionów euro to budżet potrzebny na wdrożenie strategii, Ukraińcy dysponują dwoma milionami… brakuje 98% budżetu. Mocnym zderzeniem z tym smutnym obrazem była prezentacja Fiony Evans, Dyrektor ds. współpracy ze szkołami, członkini zespołu zarządzającego National Literacy Trust (największej proczytelniczej organizacji pozarządowej w Wielkiej Brytanii). Evans przedstawiła imponujące działania NLT, w tym szczególnie projekt Business Literacy Pledge, czyli Deklarację Biznesu dla Czytelnictwa, w którym uczestniczy blisko 100 firm z wielu branż. Zaskoczeniem był projekt firmy Lancome "Write her Future", w którym firma szkoli kobiety z czytania i pisania jako kompetencji przyszłości. -Sprawiedliwość społeczna wymaga od nas działania na rzecz czytelnictwa. To jest wyrównywanie szans. Musimy zaangażować się wszyscy: sektor publiczny, prywatny i pozarządowy razem – zakończyła bardzo dobitnie Fiona Evans.

Prawo do czytania

List do uczestników konferencji skierował Margaritis Schinas, wiceprezydent Komisji Europejskiej. Czytamy w nim między innymi: "Kultura ukraińska jest szczególnym celem rosyjskiej agresji – od początku inwazji setki miejsc kultury zostało zniszczonych lub uszkodzonych. To nie jest strata uboczna – to celowa próba zniszczenia bogatego dziedzictwa architektonicznego i kulturowego, które należy do Ukrainy, jej mieszkańców, jej narodu oraz ukraińskiej – i europejskiej – tożsamości. Dostępność edukacji, zachowanie wolności słowa, ekspresji kulturalnej i artystycznej oraz ochrona dziedzictwa kulturowego Ukrainy jest zatem szczególnym przedmiotem wsparcia Ukrainy przez Unię. Zwycięstwo w tej wojnie to znacznie więcej niż tylko kwestia siły militarnej. Strata będzie już zbyt wielka, jeśli nie uda nam się ochronić przeszłości Ukrainy – poprzez jej kulturę – ani przyszłości Ukrainy – poprzez edukację jej młodzieży". Mocnym dopowiedzeniem było przesłanie Dr Joerga Maasa, prezesa Stiftung Lesen, największej niemieckiej organizacji pozarządowej w dziedzinie czytelnictwa. -Czytanie to niezbywalne prawo człowieka we współczesnej demokracji - powiedział dobitnie Dr Maas.

Mózg dziecka jest jak komputer

-Mózg dziecka jest jak komputer – im więcej będzie miał danych, tym więcej wytworzy połączeń i tym mądrzejszy będzie – takie zdanie wygłosił na początku swojego wystąpienia kolejny prelegent, profesor Barry Zuckerman, słynny amerykański pediatra, twórca organizacji Reach Out And Read. Co więcej – stymulacja mózgu przez czytanie z rodzicem przyczynia się do utrzymania większych liczby połączeń synaptycznych. Badania udowodniły, że liczy się liczba słów, na które dziecko jest "wystawione" dzięki czytaniu, ale także, co bardzo ważne – rozmowa z rodzicem wokół książki. -Kiedy dzieci czytają książki z kimś, kogo kochają, nauczą się kochać książki, a to pierwszy krok do czytania – podkreślił profesor Zuckerman i opowiedział o swojej pracy w Bangladeszu, z rodzicami, których nie rozumiał, którzy nie potrafili czytać – a mimo wszystko byli w stanie cieszyć się z dzieckiem wspólną chwilą nad książką i tym samym stymulować jego mózg. Zuckerman zakończył podkreślając, że dzieci, które przeżyły katastrofy potrzebują ponad wszystko trzech rzeczy: uwagi rodzica, jego bliskości, oraz powtarzalnych rytuałów codzienności – to wszystko można dać dziecku dzięki wspólnemu czytaniu.

Współpraca zmieniająca świat

Cassie Chadderton, szefowa World Book Day przedstawiła bezprecedensowe zasięgi, które osiąga jej organizacja dzięki współpracy całej branży. 80% wszystkich dzieci mieszkających w Wielkiej Brytanii uczestniczyło w obchodach Światowego Dnia Książki 2022 roku organizowanych przez World Book Day. Chadderton podkreśliła, że ich misją jest budowanie czytania w oparciu o zabawę i przyjemność – tylko takie podejście może budować czytelników na trwałe.

Zburzone szkoły w Ukrainie

W mocnym kontraście do sytuacji brytyjskiej, była prezentacja Anny Novosad, byłej minister Edukacji, obecnie szefowej fundacji SavED, która pokazała uczestnikom dojmujące zdjęcia zburzonych szkół, dzieci uczących się w schronach, w metrze, przy świecach. Blisko trzy i pół tysiąca szkół w Ukrainie jest kompletnie lub częściowo zrujnowanych. Potrzeby są olbrzymie.

A na koniec: Wojownik czytania

Przedstawicielka neuro-nauki, profesor Maryanne Wolf z UCLA (University of California, Los Angeles)  opowiedziała o wpływie czytania na rozwój mózgu i demokracji. Profesor Wolf podkreśliła żarliwie, że czytanie jest prawem człowieka; pokazała jak czytanie zmienia kolejno mózg człowieka, życie indywidualne każdego z nas, co za tym idzie społeczność i jej przyszłość. -Czytanie buduje w naszych mózgach obwód czytelniczy w oparciu o starsze struktury lingwistyczne i poznawcze - i w ten sposób zmienia przyszłość gatunku homo sapiens – podkreśliła profesor Wolf. -Opowieści o zwierzątkach czy inne bajki to fundament rozwoju empatii – to swoiste laboratorium moralne, w którym dzieci uczą się jak żyć z innymi. Dzieci, którym opiekunowie czytają od małego stają się głębokimi czytelnikami. Głębokie czytanie jest esencją budującą demokrację. Profesor Wolf pokazała też umiejętności, które kształcimy czytając z dzieckiem od małego, i które składają się na głębokie czytanie: wiedza o kontekście opisywanej sytuacji; umiejętność empatii i percepcji sytuacji z różnych perspektyw; analiza krytyczna, myślenie fabułą, dedukcja, indukcja, dostrzeganie analogii, wyobraźnia, zrozumienie i refleksja. -Jest obowiązkiem nas wszystkich - dodała -by przez czytanie dzieci uczyły się oceniania prawdy. Umiejętność ewaluacji prawdy nigdy nie była tak ważna jak dziś: prawda jest dziś oblężona, dezinformacja jest używana codziennie do manipulowania ludźmi, we wszystkich krajach. 

Nagranie całej konferencji dostępne jest w języku ukraińskim, polskim i angielskim na stronie na www.fpc.org.pl/literacy-for-democracy.

Źródło: IP