W wyniku prowadzonego nadzoru pedagogicznego szkoła/placówka uzyskuje informacje o jakości swojej pracy w trakcie procesu edukacyjnego i jakości organizacji tego procesu.

Wyniki służą przede wszystkim dyrektorom – kierującym działalnością szkół/placówek oraz nauczycielom i pozwalają podejmować działania na rzecz doskonalenia jakości pracy tych szkół i placówek.

W odróżnieniu do wyników egzaminacyjnych wyniki nadzoru pedagogicznego pokazują co w szkole funkcjonuje właściwie a co nie, już na etapie nauczania, a nie dopiero po jego zakończeniu. Wyniki nadzoru służą przede wszystkim temu, aby proces edukacyjny mógł być odpowiednio modyfikowany jeszcze w trakcie realizacji, a nie dopiero po jego zakończeniu, na bazie np. wyników egzaminacyjnych uczniów.

Informacja o wynikach kontroli NIK z 2002 r.

W wynikach tej kontroli NIK wskazała m.in. na:

• pozostawienie kuratorom oświaty dowolności w ustalaniu organizacji nadzoru pedagogicznego w województwach, co skutkowało przyjęciem w tym zakresie różnych rozwiązań,
• brak sprecyzowanych oczekiwań co do struktury i treści raportów o jakości edukacji w województwie,
• brak długofalowej koncepcji szkolenia pracowników pedagogicznych kuratoriów oświaty.

Modernizacja nadzoru pedagogicznego w 2009 r. oraz zmiany w przepisach dotyczących tej formy nadzoru dokonanych w 2013 i 2015 r.

Przygotowując zmiany w sposobie sprawowania nadzoru pedagogicznego założono, że nowe rozwiązania legislacyjne będą kształtować nadzór pedagogiczny w taki sposób, aby służył on doskonaleniu systemu oświaty, w szczególności podnoszeniu efektów pracy szkół i placówek, wspomaganiu rozwoju uczniów oraz rozwoju zawodowego nauczycieli.

Wprowadzono trzy formy sprawowania nadzoru pedagogicznego:

1. ewaluację działalności edukacyjnej szkół/placówek,
2. kontrolę przestrzegania prawa,
3. wspomaganie pracy szkół/placówek oraz nauczycieli w zakresie realizowanej działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej.

Zmiany wprowadzone w 2013 r. polegały m.in. na: zmniejszeniu liczby wymagań, rezygnacji z grupowania wymagań w cztery obszary, ograniczeniu zakresu wspomagania realizowanego w ramach nadzoru pedagogicznego poprzez uchylenie wymogu zobowiązującego organy sprawujące ten nadzór do upowszechniania przykładów dobrych praktyk oraz organizowania konferencji i narad dla dyrektorów szkół i placówek.

W 2015 r. w wyniku nowelizacji ustawy o systemie oświaty wymagania wobec szkół i placówek zostały umocowane w tej ustawie (art. 21a). W tym samym roku Minister właściwy do spraw oświaty i wychowania na podstawie upoważnień ustawowych wydał dwa rozporządzenia:

1. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek.
2. w sprawie nadzoru pedagogicznego.

Metody ewaluacji

Wprowadzając w 2009 r. ewaluację jako formę nadzoru pedagogicznego przyjęto, że realizacja badania ewaluacyjnego jest prowadzona z wykorzystaniem opracowanych narzędzi diagnostycznych. Ewaluatorzy wykorzystują różne metody badawcze z zakresu nauk społecznych. Są to zarówno metody ilościowe (np. badania ankietowe), jak i jakościowe (np. wywiady indywidualne, obserwacje, wywiady grupowe, analiza treści dokumentów). Narzędzia, arkusze oraz procedury są dostosowane do specyfiki pracy danego typu szkoły lub placówki. Przy ocenie pracy szkoły i placówki wykorzystywane są opinie różnych grup osób zainteresowanych jakością pracy szkoły.

Ocena funkcjonowania nadzoru pedagogicznego w świetle wyników kontroli NIK z 2012 r.

Najwyższa Izba Kontroli w Informacji o wynikach kontroli pn. Nadzór pedagogiczny sprawowany przez kuratorów oświaty i dyrektorów szkół publicznych wskazała, że nadzór pedagogiczny sprawowany przez skontrolowanych kuratorów oświaty i dyrektorów szkół publicznych nie był dostatecznie sprawny i efektywny. Wdrożenie w 2009 r. nowych zasad nadzoru pedagogicznego nie zostało właściwie przygotowane. W badanym okresie w niewystarczającym stopniu wykorzystywane były poszczególne formy nadzoru, a uzyskane efekty kształcenia w części szkół obniżyły się. Sporządzane w skontrolowanym okresie raporty z ewaluacji zewnętrznych w niewielkim stopniu realizowały cele określone w nowych zasadach nadzoru pedagogicznego, dotyczące oceny jakości pracy szkół i kreowania programów ich rozwoju.

Wyniki badania „Wykorzystanie ewaluacji zewnętrznej i wewnętrznej przez szkoły” przeprowadzonego przez Instytut Badań Edukacyjnych

Z badań wynika, że wśród najpowszechniejszych efektów pozytywnych procesu ewaluacji można wskazać:

• spojrzenie na szkołę z innej perspektywy, uzyskanie impulsu do refleksji i działań (co jest kluczową kwestią z perspektywy celów systemu nadzoru pedagogicznego)
• wzrost motywacji i mobilizacja do pracy grona pedagogicznego
• poprawę relacji, zwiększenie wymiany informacji i współpracy w gronie pedagogicznym
• uporządkowanie dokumentacji wewnątrzszkolnej
• lepsze zrozumienie założeń ewaluacji zewnętrznej
• rozwój ewaluacji wewnętrznej
• poprawę pozycji szkoły w środowisku.

Główne efekty negatywne to:

• stres i towarzyszące ewaluacji negatywne emocje
• zmęczenie i przeciążenie pracą grona pedagogicznego
• dezorganizacja pracy dydaktyczno-wychowawczej
• negatywne postrzeganie ewaluacji zewnętrznej

Wyniki debat społecznych organizowanych regionalnie przez kuratorów oświaty oraz w Ministerstwie Edukacji Narodowej

Podczas debat powszechne było oczekiwanie wzmocnienia roli kuratora oświaty w obszarze wspomagania pracy szkół i placówek, w tym powrót do tworzenia tzw. rejonów wizytacyjnych. W odniesieniu do ewaluacji najczęściej podnoszone były kwestie dotyczące: jakości narzędzi wykorzystywanych w tym badaniu i jakości sporządzanych raportów z ewaluacji.

Wskazywano przy tym na potrzebę lub konieczność:

• zdefiniowania celu ewaluacji – czy ma służyć skontrolowaniu działalności szkoły/placówki czy też wspomaganiu ich pracy (obecnie ewaluacja jest postrzegana jako kontrola);
• wprowadzenia zmian, które spowodują, że ewaluacja nie będzie źródłem rankingów;
• uproszczenia metodologii badania ewaluacyjnego i poprawy jakości narzędzi do pozyskiwania informacji w trakcie badania;
• dostosowania narzędzi badawczych do typów szkół i rodzajów placówek;
• formułowania rekomendacji lub zaleceń po przeprowadzeniu badania ewaluacyjnego;
• skrócenia raportu z ewaluacji (ograniczenie objętości raportu);
• zwiększenia rzetelności badań prowadzonych w ramach ewaluacji zewnętrznych i wewnętrznych;
• utrzymania platformy nadzoru pedagogicznego;
• przywrócenia rzeczywistego wspomagania szkół i placówek przez kuratorów oświaty – wizytator jako specjalista i doradca wspierający działania dyrektora;
• zapewnienia wspomagania dyrektora szkoły/placówki przez organ nadzoru pedagogicznego w zakresie ewaluacji wewnętrznej i prowadzenia dokumentacji;
• przydzielenia wizytatorom kuratoriów rejonów wizytacyjnych.
• wprowadzenia specjalizacji wizytatorów – wizytator powinien być fachowcem od jednego przedmiotu i/lub typu szkoły / rodzaju placówki;
• systematycznego podnoszenia kompetencji wizytatorów;
• zmniejszenia liczby wymagań wobec szkół i placówek;
• ograniczenia biurokracji – w szkole powstają dokumenty, których tworzenia nie wymagają przepisy prawa, w celu potwierdzenia realizacji działań przed organem nadzoru pedagogicznego, zdarza się że wizytatorzy takich dokumentów żądają od dyrektora.

Podczas debat wskazano również na oczekiwane zmiany dotyczące szczegółowych rozwiązań w zakresie realizacji zadań z nadzoru pedagogicznego, tj.:

• rezygnację z jawności narzędzi do procesu ewaluacji lub z konieczności powiadamiania dyrektora o zamiarze jej przeprowadzenia;
• umożliwienie przeprowadzenia badania ewaluacyjnego przez jednego wizytatora;
• możliwość wejścia wizytatora do szkoły bez potrzeby wynikającej jedynie z czynności nadzoru pedagogicznego, np. w celu konsultowania indywidualnie z dyrektorem bieżących problemów w szkole;
• zlikwidowanie podziału na ewaluacje całościowe i problemowe;
• wprowadzenie wyłącznie ewaluacji całościowych lub ewaluacji problemowych, ale o bardzo dużym stopniu szczegółowości;
• zwiększenie liczby i zakresu prowadzonych w trakcie ewaluacji obserwacji zajęć;
• uwzględnienie w ewaluacji wewnętrznej specyfiki szkoły/placówki zamiast badania obszarów pracy określonych przez MEN; .
• sprawdzanie w trybie kontroli wykorzystania przez szkołę/placówkę wyników ewaluacji;
• możliwość dokonywania oceny pracy dyrektora szkoły/placówki na podstawie wyników ewaluacji;
• rezygnację z ewaluacji wewnętrznej lub określanie jak się ma ewaluacja zewnętrzna do wewnętrznej;
• wprowadzenie szkoleń dla nauczycieli kształtujących umiejętność prowadzenia ewaluacji wewnętrznej.

Źródło: Informacja MEN: „Badanie jakości edukacji. Metody ewaluacji. Ocena szkoły w świetle aktualnych badań edukacyjnych ze szczególnym uwzględnieniem opinii uczniów”.

W kolejnym artykule przedstawimy Państwu ocenę szkoły w świetle aktualnych badań edukacyjnych ze szczególnym uwzględnieniem opinii uczniów.