Problematykę zakładowego funduszu świadczeń socjalnych tworzonego w szkołach, porusza art. 53 ustawy Karta Nauczyciela a także ustawa z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (zfśs).

Ustawa o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych reguluje ogólne zasady tworzenia i sposób gospodarowania funduszem socjalnym. Natomiast art. 53 KN zawiera szczegółowe regulacje dotyczące funduszu socjalnego tworzonego w szkołach. Wskazany przepis reguluje przede wszystkim sprawy związane z:

• wysokością odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych
• dokonywaniem odpisów na fundusz dla nauczycieli i byłych nauczycieli – emerytów i rencistów

• zasadami korzystania z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych przez nauczycieli będących emerytami lub rencistami w przypadku likwidacji szkoły, w której dotychczas korzystali oni ze świadczeń socjalnych.

W powyższym zakresie Karta Nauczyciela ustala inne zasady niż wynikające z unormowań ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. Jednakże jak wynika z treści art. 53 ust. 5 KN, w sprawach nieuregulowanych w przepisach art. 53 KN stosuje się przepisy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. Oznacza to, że przepisy Karty Nauczyciela mają pierwszeństwo zastosowania przed ogólnymi unormowaniami ustawy o zfśs – w pierwszej kolejności stosować należy przepisy art. 53 KN, a po przepisy ustawy o zfśs sięgać należy dopiero wówczas, gdy dana kwestia, dotycząca zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, nie jest uregulowana we wskazanym art. 53 KN.

Zgodnie z art. 3 ust 2 zfśs, pracodawcy prowadzący działalność w formie jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych tworzą Fundusz, bez względu na liczbę zatrudnianych pracowników. Jako że szkoły prowadzone przez jednostki samorządu terytorialnego są jednostkami budżetowymi, w szkołach tych istnieje obowiązek utworzenia zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, bez względu na liczbę pracowników.

Co ważne odpisy na poszczególne grupy pracowników (nauczycieli i pracowników aktualnie zatrudnionym w szkole, jak też byłych nauczycieli i pracowników emerytów, rencistów i nauczycieli pobierających nauczycielskie świadczenie kompensacyjne) tworzą jeden fundusz w szkole, który służyć powinien wszystkim wymienionym grupom pracowników.

Karta Nauczyciela w art. 53 reguluje kwestię dokonywania odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych dla nauczycieli oraz byłych nauczycieli – emerytów i rencistów oraz nauczycieli pobierających nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. W myśl tegoż przepisu dla nauczycieli dokonuje się corocznie odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych w wysokości, która jest ustalana jako iloczyn:

• planowanej, przeciętnej w danym roku kalendarzowym, liczby nauczycieli zatrudnionych w pełnym i niepełnym wymiarze zajęć (po przeliczeniu na pełny wymiar zajęć) skorygowanej w końcu roku do faktycznej przeciętnej liczby zatrudnionych nauczycieli (po przeliczeniu na pełny wymiar zajęć), i
• 110% kwoty bazowej, określanej dla nauczycieli corocznie w ustawie budżetowej, obowiązującej w dniu 1 stycznia danego roku.

Natomiast problematykę dokonywania odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych dla pracowników szkoły, niebędących nauczycielami określa art. 5 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. Fundusz tworzy się z corocznego odpisu podstawowego, naliczanego w stosunku do przeciętnej liczby zatrudnionych. Odpisu dokonuje się w wysokości:

• 37,5% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzednim lub w drugim półroczu roku poprzedniego, jeżeli przeciętne wynagrodzenie z tego okresu stanowiło kwotę wyższą,
• w przypadku pracownika młodocianego – w pierwszym roku nauki 5%, w drugim roku nauki 6%, a w trzecim roku nauki 7% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzednim lub w drugim półroczu roku poprzedniego, jeżeli przeciętne wynagrodzenie z tego okresu stanowiło kwotę wyższą,
• w przypadku pracownika wykonującego prace w szczególnych warunkach lub prace o szczególnym charakterze wynosi 50% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzednim lub w drugim półroczu roku poprzedniego, jeżeli przeciętne wynagrodzenie z tego okresu stanowiło kwotę wyższą.

Wysokość odpisu podstawowego może być zwiększona. Pojęcie przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego definiuje art. 110 ust. 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wskazując że, ilekroć w przepisach dotyczących zakładowego funduszu świadczeń socjalnych jest mowa o „przeciętnym wynagrodzeniu miesięcznym w gospodarce narodowej w roku poprzednim lub w drugim półroczu roku poprzedniego" lub „planowanych rocznych środkach przeznaczonych na wynagrodzenia osobowe" oznacza to:

1. przeciętne wynagrodzenie miesięczne w gospodarce narodowej w roku poprzednim lub drugim półroczu roku poprzedniego,
2. planowane roczne środki przeznaczone na wynagrodzenia osobowe - pomniejszone o potrącone od ubezpieczonych składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe oraz chorobowe.

Środki funduszu gromadzone są na odrębnym rachunku bankowym (art. 12 ust. 1 zfśs). Pracodawca jest zobowiązany do przekazania równowartości dokonanych odpisów i zwiększeń na dany rok kalendarzowy na rachunek bankowy zakładowego funduszu świadczeń socjalnych w terminie do dnia 30 września tego roku, z tym że w terminie do dnia 31 maja tego roku przekazuje kwotę stanowiącą co najmniej 75% równowartości odpisów obowiązkowych (art. 6 ust. 2 zfśs).

Zgodnie z obowiązującymi przepisami:

• odpisy na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych dokonywane są corocznie (art. 5 zfśs),
• środki zakładowego funduszu świadczeń socjalnych niewykorzystane w danym roku kalendarzowym przechodzą na rok następny (art. 11 zfśs),
• administrowanie środkami zakładowego funduszu świadczeń socjalnych należy do obowiązków pracodawcy (art. 10 zfśs).

Osobami uprawnionymi do korzystania z Funduszu są (art. 2 ust. 5 zfśs):

• pracownicy szkoły
• rodziny pracowników szkoły
• emeryci i renciści – byli pracownicy szkoły
• nauczyciele pobierający nauczycielskie świadczenie kompensacyjne – byli pracownicy szkoły
• rodziny byłych pracowników szkoły
• oraz inne osoby, którym pracodawca przyznał, w regulaminie, prawo korzystania ze świadczeń socjalnych finansowanych z Funduszu.

Zasady i warunki korzystania z usług i świadczeń finansowanych z Funduszu oraz zasady przeznaczania środków Funduszu na poszczególne cele i rodzaje działalności socjalnej określa pracodawca w regulaminie ustalanym w uzgodnieniu z zakładową organizacją związkową (art. 27 ust. 1 albo z art. 30 ust. 5 ustawy o związkach zawodowych).. Podkreślić należy, że uzgodnienie treści regulaminu oznacza, że treść tego regulaminu musi zostać zaaprobowana przez pracodawcę i przez związki zawodowe działające u pracodawcy. Zasadę tę potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 maja 1999 r. (I PKN 664/98), w którym podkreślił, że „Warunkiem obowiązywania regulaminu zakładowego funduszu świadczeń socjalnych jest jego uzgodnienie ze wszystkimi organizacjami związkowymi działającymi w zakładzie pracy (art. 8 ust. 2 zfśs)." Pracodawca, u którego nie działa zakładowa organizacja związkowa, uzgadnia regulamin z pracownikiem wybranym przez załogę do reprezentowania jej interesów

Jak wynika z art. 30 ust 4 KN świadczenia z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych nie wchodzą w skład wynagrodzenia nauczycieli.