180 wywiadów, 2800 zmapowanych argumentów, 18 spotkań z mieszkańcami i 93 pomysły na innowacje - te liczby wskazują, jak dynamiczny był mijający rok dla projektu Rybnik360, polskiego światełka w tunelu na europejskiej ścieżce zrównoważonego odchodzenia od węgla. Wyzwalanie efektywnych zmian społecznych, gospodarczych i energetycznych wymaga zaangażowania w nie obywateli. Dlatego badacze projektu Rybnik360 zjechali nawet pod ziemię, by usłyszeć i zrozumieć perspektywę polskich górników.

Projekt Rybnik360 jest częścią programu Just Transformation Deep Demonstrations, w ramach którego unijna organizacja EIT Climate-KIC, wraz z partnerami z wielu krajów europejskich inicjuje procesy innowacji systemowych mających na celu sprostanie największym wyzwaniom klimatycznym, przed którymi stoi Europa. W 2020 roku procesy te odbywały się jednocześnie w Rybniku, w regionie Emilia Romagna we Włoszech oraz w regionie Debagoiena w Hiszpanii.

Transformacja węglowa miasta

Rybnik360 to znacznie więcej niż projekt. To długofalowy proces mający na celu transformację tego śląskiego miasta. Motorem napędowym tej transformacji jest współtworzenie nowej strategii rozwoju Rybnika opartej o innowacje systemowe i wdrażanie jej wspólnie z interesariuszami miasta. Proces ten w Rybniku rozpoczął się w ostatnich miesiącach 2019 roku i mimo ograniczeń związanych z pandemią Covid-19 ani na chwilę nie stracił tempa. W ciągu minionego, pełnego wyzwań roku udało się stworzyć portfolio rekomendacji, dzięki którym miasto konsekwentnie przybliża się do bardziej ekologicznie zrównoważonej przyszłości.

Kluczowym elementem na drodze do transformacji Rybnika było stworzenie portfela strategicznych, wzajemnie powiązanych rozwiązań, w celu wzmocnienia oddziaływania na cały ekosystem miejski. W oparciu o wiedzę wszystkich uczestników stworzono mapę obecnego systemu miasta, zidentyfikowano systemy wzajemnie powiązanych zasobów i wyzwań i wybrano punkty, w których należy przeprowadzić interwencje, aby wywołać pożądany efekt. Zaproponowanych interwencji jest blisko 100, na liście znalazły się na przykład: wprowadzenie udogodnień i zachęt dla przedsiębiorców, wzmocnienie walki ze smogiem, przyspieszenie wymiany węglowych systemów grzewczych w domach mieszkańców, wdrożenie nowych narzędzi dialogu z mieszkańcami, czy zachęty przedsiębiorców do pracy w Rybniku. Tworzy to precyzyjną i celową akupunkturę miasta, mającą na celu uzdrowienie systemu i zapewnienie rozwoju w stronę neutralności klimatycznej. Metoda ta zakłada również ciągłe uczenie się i dalszy rozwój portfolio rozwiązań, po pierwszych wdrożeniach.

Mieszkańcy bijącym sercem transformacji

Rybnik360 to unikalna inicjatywa na skalę krajową, ponieważ mieszkańcy i inni interesariusze miasta są zaangażowani w planowanie strategii jego rozwoju, a następnie wspólne wdrażanie. Jako że mieszkańcy są bijącym sercem tej transformacji, w projekcie zastosowano metodę Deep Listening, zaczerpniętą z Doliny Mondragon w hiszpańskim Kraju Basków, aby współtworzyć z nimi długoterminową wizję przyszłości Rybnika. Metoda ta obejmuje serię pogłębionych wywiadów z mieszkańcami oraz złożony proces ich analizy. Deep Listening jest kluczową metodologią wspierającą efektywne działania na rzecz zmiany społecznej.

Badacze rozmawiali o przeszłości, teraźniejszości i przyszłości Rybnika z mieszkańcami, przedsiębiorcami, sektorem pozarządowym i aktywistami miejskimi, a także z samorządem i wieloma innymi instytucjami, aby zdobyć wiedzę potrzebną do zaplanowania dalszego rozwoju miasta. Czasami zdobycie zaufania i zrozumienie perspektywy wymagało od badaczy pracy w niecodziennych dla nich warunkach, np. zejścia pod ziemię do kopalni, aby porozmawiać z górnikami w ich środowisku pracy.

Zespół EIT Climate-KIC wspólnie z partnerami projektu opracował rozwiązania skrojone na miarę potrzeb Rybnika, które obejmują wykorzystanie lokalnej specyfiki i stworzenie podstaw dla innowacji systemowych, zgodnie z metodologią Deep Demonstrations. Trzy kluczowe filary zidentyfikowane jako główne czynniki składowe strategii to Future Literacy (przyszłe zdolności), Futures of work (przyszłość pracy) i Policy Innovation (przyszłość polityki). Istnieje jednak wiele więcej obszarów tej transformacji. "Identyfikacja i zrozumienie wszystkich blokad, luk, a także atutów i możliwości, wraz z potencjalnymi synergiami i efektami wzajemnego oddziaływania to kluczowe aspekty tego procesu. Podobnie jak podejście iteracyjne, oparte na ciągłym uczeniu się, udoskonalaniu i odwadze do robienia rzeczy inaczej niż było to zawsze robione" - mówi Aneta Skubida, liderka projektu ze strony EIT Climate-KIC. Według niej, takie podejście jest celowo zaprojektowane tak, by było znacznie bardziej efektywne niż staromodne, jednopunktowe, niepowiązane ze sobą działania, nie zawsze odpowiadające na rzeczywiste potrzeby. "Rybnik jest obecnie jednym z najbardziej ambitnych miast w Europie, które podejmuje wyzwanie transformacji właśnie przy wykorzystaniu podejścia innowacji systemowych i szerokiej współpracy z mieszkańcami i interesariuszami miasta."- dodaje Skubida.

Innowatorzy z największego regionu węglowego

Rybnik położony jest w sercu największego regionu węglowego w Unii Europejskiej, który dziś stoi przed wyzwaniem transformacji energetycznej i zmaga się z ogromnym zanieczyszczeniem powietrza. W trudnym procesie odchodzenia od gospodarczej, energetycznej i społecznej zależności od węgla, w którym grupy interesariuszy mają różne, często sprzeczne interesy i oczekiwania, najważniejszą stawką jest znalezienie sposobu na to, by Rybnik, planując działania już teraz, wygrał bardziej „zieloną” przyszłość, która dla planety oznaczać będzie zmniejszenie emisji CO2, a dla rybniczan między innymi lepsze powietrze, przyszłość pracy i lepszą jakość życia. Kluczowe i uwzględniane w projekcie jest również uniknięcie niebezpieczeństwa kurczenia się i zapaści, co jest widmem niejednego „węglowego” miasta. Dlatego Rybnik, wraz z wieloma interesariuszami i EIT Climate-KIC, postanowił zmierzyć się z tym wyzwaniem i w ramach Deep Demonstration zaprojektować dobrze prosperujące miasto przyszłości, odporne na zmiany klimatu, wolne od smogu i z planem na erę post-węglową, a także zaprojektować ścieżki realizacji tej wizji.

Źródło: ip