18 i 19 września 2019 roku odbył się Kongres Gmin Wiejskich – doroczne spotkanie przedstawicieli tych jednostek samorządu terytorialnego. Przez dwa dni ponad 750 reprezentantów gmin, rządu i instytucji rządowych a także mediów brało udział w debacie nad trzema najistotniejszymi zagadnieniami – ochroną środowiska, kwestii finansów samorządów oraz oświatą.

W Kongresie udział wziął również Minister Środowiska – Henryk Kowalczyk oraz Jan Krzysztof Ardanowski, Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

W głównych trzech obszarach tematycznych stanowisko Kongresu Gmin Wiejskich przedstawia się następująco:

1. W zakresie ochrony środowiska rekomenduje się podjęcie następujących działań:
   • Zastosowanie w programach wspierających rozwój obszarów wiejskich takich instrumentów finansowych, które realnie wpłyną na zmniejszenie dysproporcji w zakresie standardów życia pomiędzy obszarami wiejskimi a miejskimi.
   • Uwzględnienie w założeniach do Umowy Partnerstwa na lata 2021 – 2027 dodatkowego, niezmiernie potrzebnego, obszaru strategicznej interwencji, jakim powinny być obszary wiejskie.
   • Utworzenie specjalnych, nie tylko unijnych, instrumentów finansowych dedykowanych dla obszarów wiejskich na eliminację niedomagań w sferze gospodarki wodnościekowej (liniowej i rozproszonej).
   • Wprowadzenie w planowaniu przestrzennym standardów urbanistycznych uwzględniających nie tylko ochronę krajobrazu, ale także ochronę środowiska.
   • Wzmocnienie mechanizmu wyrównawczego w finansowaniu gmin z obszarami wiejskimi i wprowadzenie subwencji ekologicznej dla gmin objętych różnego rodzaju formami ochrony przyrody, jako rekompensaty za ograniczenia rozwojowe tych obszarów.
   • W procesie wyznaczania nowych form ochrony przyrody – szczególnie tych determinujących procesy rozwojowe obszarów, na których zlokalizowane będą te formy – rola samorządów nie może ograniczać się wyłącznie do wydawania nic nie znaczących i niewiążących opinii. Wprowadzić należy postępowanie oparte na powszechnej zasadzie dwuinstancyjności wraz z zapewnieniem kontroli sądowej tych procedur
   • Utworzenie spójnych i stabilnych mechanizmów wsparcia zróżnicowanych form energetyki opartej na źródłach odnawialnych i zorientowanej na procesy prosumenckie.
   • W realizacji programów rządowych i specjalnych, związanych z ochroną środowiska należy w samorządach upatrywać partnerów wspomagających procesy informacyjnoedukacyjne, a także ułatwiających nabory wniosków i obsługę aplikantów.
   • Przywrócenie możliwości tworzenia gminnych funduszy ochrony środowiska wraz z określeniem źródeł ich dochodów jako partycypacji w opłatach za korzystanie ze środowiska.
   • Wprowadzenie możliwości wykonania zastępczego lub też wprowadzenie możliwości świadczenia celowego na pokrycie kosztów przyłączenia do systemów zagospodarowania ścieków wobec właścicieli nieruchomości, których stan majątkowy uniemożliwia skuteczną egzekucję obowiązku przyłączenia.
   • W systemie gospodarowania odpadami komunalnymi, bazując na dotychczasowych doświadczeniach, skrócona musi być procedura i droga wymiaru oraz egzekucji podwyższonych opłat za uchylanie się od obowiązku segregacji odpadów komunalnych.
      
2. Mając na uwadze trudną sytuację w oświacie, Kongres Gmin Wiejskich rekomenduje podjęcie następujących działań w tym zakresie:
   • Zmianę systemu kształcenia nauczycieli tak, aby do zawodu tego trafiali najlepsi kandydaci zdolni spełniać najwyższe oczekiwania, jakie stawia przed tym zawodem współczesny system edukacji.
   • Rozważenie wprowadzania zmian w dotychczasowym systemie awansu zawodowego, który w naszej ocenie już się wyczerpał, a poszczególne stopnie awansu są bardziej związane ze stażem pracy nauczyciela, a nie jego faktycznymi umiejętnościami i zaangażowaniem w proces nauczania.
   • Likwidację ustawy Karta Nauczyciela i zastąpienie jej innym dokumentem, który będzie chronił zawód nauczyciela, ale w sposób dający możliwość promowania i awansu tych najlepszych oraz rozwiązania stosunku pracy z nauczycielami, którzy nie spełniają współczesnych oczekiwań w procesie kształcenia.
   • Dostosowanie podstawy programowej kształcenia ogólnego w szkołach podstawowych do możliwości uczniów w taki sposób, aby ich nadmiernie nie obciążać.
   • Przywrócenie pełnej możliwości kształtowania sieci szkolnej przez samorządy, które ma szczególne znaczenie na obszarach wiejskich, gdzie problem depopulacji, a tym samym problem malejącej liczby uczniów wymaga trudnych decyzji
   • Zapewnienie środków finansowych na poziomie pokrywającym w pełni koszty bieżącego funkcjonowania oświaty, a w szczególności pełne zabezpieczenie środków na podwyżki dla nauczycieli.
   • Likwidację dodatku uzupełniającego wprowadzonego art. 30a ustawy Karta Nauczyciela, który jest znacznym obciążeniem dla budżetów samorządów, a nie wpływa na podniesienie motywacji do lepszego poziomu nauczania, ma wręcz charakter demotywujący
   • Rozważenie przejęcia przez rząd finansowania wynagrodzeń dla nauczycieli, które to przejęcie przywróciłoby racjonalność ekonomiczną i sprawiło, że ten sam podmiot, który kształtuje wysokość wynagrodzeń, byłby odpowiedzialnym za skutki podejmowanych przez siebie decyzji.
   • Zwiększenie liczebności grup przedszkolnych z 25 na 28 dzieci. Zwiększenie liczebności oddziału pozwoliłoby objąć wychowaniem przedszkolnym większą liczbę dzieci, tym bardziej, że frekwencja w przedszkolach rzadko wynosi 100%.
   • Objęcie subwencją oświatową zadań z zakresu wychowania przedszkolnego dzieci 3-5 lat.
   • Zmianę sposobu naliczania dotacji dla niepublicznych szkół i przedszkoli.
      
3. Zgromadzeni na XIX Kongresie Gmin Wiejskich przedstawiciele gmin z obszarami wiejskimi zwrócili się do Rządu RP o poważne zwrócenie uwagi na pogarszającą się sytuację finansową zdecydowanej większości samorządów w Polsce, w tym głównie – najbardziej wrażliwych na ostatnio dokonywane zmiany w zakresie finansów publicznych – gmin o najniższych dochodach. W związku z tym wyszczególniono następujące wnioski o:
   • Zwiększenie katalogu źródeł dochodów jednostek samorządu terytorialnego – szczególnie o te stanowiące bezpośrednie dochody budżetu centralnego i niepowiązane z programami socjalnymi, mającymi wpływ na dochody samorządów – i wprowadzić partycypację samorządów w dochodach z podatku VAT i akcyzy,
   • Rekompensatę w utraconych dochodach w podatku PIT w związku ze zwolnieniem z podatku dochodowego osób do 26 roku życia, obniżenia najniższego progu podatkowego z 18 do 17 % , podwyższenia kwoty wolnej od podatku, przeniesienia środków z OFE – skutkujące obniżką podatków PIT w kolejnych latach,
   • Pokrycie 100 % kosztów waloryzacji płac nauczycieli, łącznie z dodatkiem za wychowawstwo oraz dodatkowym świadczeniem dla nauczycieli stażystów,
   • Przywrócenie kompetencji co do kształtowania sieci szkolnej samorządom, co będzie źródłem racjonalizacji wydatków na oświatę,
   • Uwzględnienie waloryzacji zadań zleconych z ramienia administracji rządowej o wskaźnik wzrostu płacy minimalnej z uwzględnieniem doliczania do najniższego wynagrodzenia dodatku za wysługę lat.