Na to pytanie odpowiada przyjęta przez rząd w 2013 r. Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego 2020. Koordynujące jej realizację ministerstwo kultury przekazało do konsultacji społecznych plan działań w ramach strategii na lata 2015-2017 r.

Założenia i kierunki

Celem głównym Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego 2020 (SRKS) jest wzmocnienie udziału kapitału społecznego w rozwoju społeczno‐gospodarczym Polski. Cel główny SRKS jest realizowany przez cztery cele szczegółowe: (1) Kształtowanie postaw sprzyjających kooperacji, kreatywności oraz komunikacji; (2) Poprawa mechanizmów partycypacji społecznej i wpływu obywateli na życie publiczne; (3) Usprawnienie procesów komunikacji społecznej oraz wymiany wiedzy; (4) Rozwój i efektywne wykorzystanie potencjału kulturowego i kreatywnego.

W (SRK) założono kilka kierunków interwencji:

• przygotowanie i wprowadzenie programu edukacji obywatelskiej na wszystkich poziomach edukacji, w perspektywie uczenia się przez całe życie;
• promowanie działań szkół i innych podmiotów w zakresie realizacji projektów społecznych;
• uproszczenie mechanizmów zrzeszania się ludzi przez ograniczenie procedur i obciążeń dla stowarzyszeń, fundacji i inicjatyw obywatelskich;
• promocja partycypacji społecznej i obywatelskiej (przez docenianie ludzi zaangażowanych w działalność społeczną, kampanie społeczne, wykorzystywanie nowoczesnych technologii, wprowadzanie nowych technik głosowań i komunikowania się administracji z obywatelami);
• zwiększenie obecności kultury w życiu codziennym ludzi przez stałe zwiększanie dostępności zasobów kultury i kształcenie nawyków kulturowych;
• modernizacja infrastruktury oraz rozszerzenie ról społecznych instytucji kultury, w tym bibliotek i ośrodków kultury.

Jakie konkrety?

Opracowany plan przedstawia działania w kliku komponentach: legislacyjnym, programowym, wdrożeniowym, inwestycyjnym i badawczym. Warto odnotować, że autorzy pokazują jednocześnie, jakie już realizowane programy są instrumentami wdrażającymi strategię. Jest ich dwanaście, a charakterystyczne jest to, iż wszystkie są programami realizowanymi przez jeden resort – kultury, poza Krajowym Programem Rozwoju Ekonomii Społecznej i Programem Fundusz Inicjatyw Obywatelskich, za które odpowiada resort polityki społecznej.

Działania uszeregowano w dziewięciu priorytetach. Wszystkich omawiać nie będziemy, wybierzemy kilka propozycji. W sferze edukacji przewidziano m.in. zadania wspomagające realizację podstawy programowej kształcenia ogólnego w zakresie kompetencji kluczowych, nauczania eksperymentalnego, właściwych postaw (kreatywności, innowacyjności, pracy zespołowej, zindywidualizowanego podejścia do ucznia). W zakresie wspierania mechanizmów współpracy instytucji publicznych z obywatelami wspomniano o nowelizacji ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Fundusz Inicjatyw Obywatelskich jest głównym instrumentem wspierania rozwoju zorganizowanych form aktywności obywatelskiej. Natomiast Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społecznej, jako narzędzie wspierania rozwoju przedsiębiorczości społecznej.

Jak sprawdzić wyniki?

W planie przedstawiono katalog wskaźników mierzących skuteczność realizacji strategii w przyjętym okresie. Wśród wskaźników znalazły się m.in. odsetki osób w wieku 18-24 lata deklarujących, że wzięły udział w wyborach parlamentarnych; czy osób dorosłych uczestniczących w kształceniu i szkoleniu. Innymi miernikami poziomu kapitału społecznego mają być: liczba urzędów administracji publicznej rządowej, które przyjęły program współpracy z organizacjami społecznymi oraz liczba umów zawieranych przez organy administracji publicznej z sektorem pozarządowym. Są też wskaźniki bardziej „twarde”: liczba miejsc pracy powstałych w przedsiębiorstwach społecznych w wyniku udzielonych dofinansowań; kwota wynagrodzeń wypłacanych co roku twórcom i wydawcom za użyczanie egzemplarzy utworów przez biblioteki (mln zł.); czy liczba materiałów należących do zasobów kultury udostępnionych on-line.

Gdzie miejsce na samorząd?

Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego przewiduje wśród podmiotów zaangażowanych w realizację strategii jednostki samorządu terytorialnego. Jakie zatem działania przewidziano dla województw, powiatów i gmin w planie na najbliższe dwa lata? Wśród kilkudziesięciu, samorządy pojawiają się w trzech. Za każdy razem jako jedno ze źródeł finansowania programu realizowanego przez ministerstwo. Po pierwsze, jako jedno ze źródeł finansowania Krajowego programu rozwoju ekonomii społecznej, realizowanego przez resort polityki społecznej. Po drugie, jako jedno ze źródeł finansowania Krajowego program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami na lata 2014-2017, realizowanego przez resort kultury. Po trzecie, jako jedno ze źródeł finansowania Programu wieloletniego „Kultura+” (priorytet: Biblioteka), realizowanego przez resort kultury. Jaki z tego wniosek? Plan, mimo krajowego charakteru strategii, którą ma wdrażać, ma charakter zdecydowanie rządowy.