Przedstawiciele gmin wiejskich uczestniczący w XV kongresie Gmin Wiejskich przyjęli stanowisko, w którym stwierdzają pilną potrzebę określenia roli gmin i obszarów wiejskich w dalszym rozwoju Rzeczpospolitej.
W przedmiotowym dokumencie podkreślają oni, że w ostatnich kilkunastu latach zarówno w miastach jak i na obszarach wiejskich następowały dynamiczne zmiany wymagające aktualnego zdiagnozowania oraz określenia odpowiedniej strategii i instrumentów, zapewniających efektywne wykorzystani e potencjału obszarów wiejskich i miast dla równomiernego rozwoju kraju.
Informują także, że wyniki dotychczasowych badań pokazują bardzo zróżnicowaną sytuację gmin wiejskich zlokalizowanych na obszarach podmiejskich oraz na obszarach oddalonych od miast, co uzasadnia zastosowanie odpowiedniej polityki, adekwatnej do potrzeb tych obszarów.
Sugerują więc, aby w obecnej perspektywie finansowej wykorzystać w tym celu zarówno PROW jak i krajowe i regionalne programy operacyjne przygotowywane na lata 2014-2020.
Podkreślają przy tym, że zalecenia wprowadzenia odpowiednich zmian wyrażane wielokrotnie przez Związek Gmin Wiejskich RP w całym okresie tworzenia projektu Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 oraz regionalnych programów operacyjnych nie przyniosły zadawalających rezultatów.
Delegaci ZGWRP przyjmują z umiarkowaną satysfakcją, że zakresy interwencji niektórych działań przyjętych w ostatniej wersji PROW są bliższe ich oczekiwaniom niż proponowane we wcześniejszych wersjach. Jednakże nadal oceniają je jako zdecydowanie niewystarczające alokacje finansowe w działaniach: Podstawowe usługi i odnowa miejscowości oraz Leader.
W konsekwencji czego ponawiają oni wcześniejsze negatywne oceny, iż mimo zwiększenia w ostatecznej wersji PROW alokacji w stosunku do pierwotnych projektów nadal nie pozwalają one na osiągnięcie oczekiwanego standardu życia na obszarach wiejskich i zapewnienia ich rozwoju. Jednocześnie stanowczo podkreślająć, że alokacje te nie zapewnią wyrównania poziomu usług publicznych świadczonych na rzecz mieszkańców w gminach wiejskich i miastach.
W swoim stanowisku zwracają oni także uwagę na fakt, że łączna alokacja środków unijnych w dwóch ww. działaniach wynosi 1,1mld euro i stanowi 12,8 % ogółu środków w I filarze WPR. Uwzględniając jednakże priorytety działania Leader zakładają z duży prawdopodobieństwem, że nawet 5O % alokacji w tym działaniu, która wynosi w całości 468 mln euro wsparcia unijnego, może zostać skierowane na wsparcie inwestycji w mikroprzedsiębiorstwach i na różnicowanie działalności gospodarczej. W konsekwencji czego łączna kwota na działania infrastrukturalne w ramach Leadera wyniesie jedynie 234 mln euro, co zmniejszy łączną alokację w PROW skierowaną na przedsięwzięcia infrastrukturalne do 867 mln euro tj. 10 % łącznej alokacji l filara. Odnosząc się do powyższego delegaci podkreślili, że jest to alokacja absolutnie niewystarczająca.
Sygnalizują więc, że w tych okolicznościach podstawowym instrumentem PROW pozostaje działanie „Podstawowe usługi i odnowa miejscowości na obszarach wiejskich" z alokacją 633 mln euro wsparcia unijnego. W poszczególnych poddziałaniach tego działania ustalono maksymalne limity wysokości pomocy dla jednej gminy w całym okresie obecnej perspektywy finansowej. Przedstawiciele gmin zwracają jednak uwagę, że gdyby wszystkie gminy wiejskie (1566) i miejsko-wiejskie {608) wykorzystały w pełni ustalone limity (dla zobrazowania skali problemu, w poddziałaniach 7.8.2 i 7.8.3 założyli, że w każdej gminie zostałyby wykonane inwestycje jedynie w 3 miejscowościach) wymagałoby to zapewnienia kwoty ok. 3,5 mld euro wsparcia unijnego. W konsekwencji czego uważają, że zabezpieczenie jedynie 633 mln oznacza, że alokacja w tym działaniu (7.8) posiada zabezpieczenie w wysokości jedynie 18% potrzeb, czyli dla mniej niż co piątej gminy wiejskiej w Polsce. W swoim stanoowisku przypominają, że Rząd RP dokonał przesunięcia 25 % środków z lI do I filara WPR, czego skutkiem jest zmniejszenie środków w lI filarze o 2,34 mld euro. Sygnalizują więc, że założono zatem z góry, że tylko część gmin uzyska wsparcie z PROW w maksymalnej, możliwej wysokości, bądź każda z nich uzyska wsparcie (średnio) jedynie w 18% maksymalnych limitów, czyli 360.000 zł na inwestycje wodociągowo-kanalizacyjne i 540.000 zł na budowę lub modernizację dróg lokalnych, w całym siedmioletnim okresie.
Przedstawione wyliczenia potwierdzają, że środki finansowe zabezpieczone w PROW 2014-2020 na poprawę infrastruktury w gminach wiejskich nie są w stanie zapewnić istotnej poprawy standardu życia na obszarach wiejskich. Mając na uwadze powyższe przedstawiciele gmin wyrazili przekonanie, że projekt PROW na lata 2014-2020 nie jest w stanie zapewnić potrzebnych przeobrażeń polskiej wsi i nie może być traktowany jako podstawowy program osiągnięcia celów określonych w Strategii Zrównoważonego Rozwoju Wsi, Rolnictwa i Rybactwa na lata 2012-2020.
W przytaczanym stanowisku poruszony został także jeszcze większy problemem, tj. sprawa dostępu gmin wiejskich do środków z krajowych i regionalnych programów operacyjnych. Projekty RPO przyjęte przez poszczególne województwa nie przewidują bowiem odrębnych alokacji dostępnych dla gmin wiejskich. Na obecnym etapie programowania nie ma więc możliwości określenia poziomu realnej dostępności dla gmin wiejskich środków w RPO, chociaż przedstawiciele Rządu RP deklarowali zapewnienie w krajowych i regionalnych programach operacyjnych kwoty 4,5 mld euro na rozwój obszarów wiejskich. Przyjęto rozwiązanie, że projekty gmin wiejskich będą uczestniczyły w konkursach wraz z projektami miast i powiatów.
W konsekwencji czego delegaci z gmin zwracają uwagę, że kryteria oceny projektów stosowane w latach 2007-2013 wyraźnie preferowały inwestycje o dużej skali, co istotnie ograniczało dostępność środków na projekty zgłaszane przez gminy wiejskie. Zdaniem samorządowców, taka sytuacja nie może powtórzyć się w obecnej perspektywie finansowej, chociaż obecny stan przygotowania regionalnych programów do wdrożenia nie daje takich gwarancji.
Puentując swoje wystąpienie przedstawiciele gmin wyrazili oczekiwanie co do zapewnienia takich instrumentów wdrażania krajowych i regionalnych programów operacyjnych, będących podstawowymi programami mogącymi wpłynąć na rozwój obszarów wiejskich, aby dostęp do tych środków w wysokości co najmniej 4,5 mld euro był dla gmin wiejskich rzeczywiście możliwy.
Jednocześnie zwrócili oni uwagę na fakt, że krajowe dokumenty strategiczne określające kierunki i mechanizmy rozwoju regionalnego preferują wyraźnie politykę miejską. Mając na uwadze dynamiczne zmiany, jakie nastąpiły na obszarach wiejskich w ostatnich latach oraz widząc poważne zagrożenia dla wdrożenia równomiernego rozwoju kraju zaapleowali o pilne rozpoczęcie prac nad określeniem krajowej polityki wiejskiej.
