Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społecznej (KPRES) to dokument operacyjno-wdrożeniowy, służący realizacji Strategii Rozwoju Kraju 2020 oraz innych strategii (Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego, Strategii Rozwoju Kapitału Ludzkiego, Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego).

Dokument ten wskazuje kluczowe kierunki interwencji publicznej, mające służyć tworzeniu jak najlepszych warunków do rozwoju ekonomii społecznej i przedsiębiorstw społecznych. Adresowany jest przede wszystkim do instytucji publicznych, tworzących i realizujących konkretne polityki publiczne, jak również do obywateli działających w sektorze ekonomii społecznej.

Przyjęcie KPRES jest także jednym z warunków spełnienia przez Polskę warunków ex ante w perspektywie finansowej na lata 2014-2020. Zgodnie z rozporządzeniem, w przypadku funduszy objętych Wspólnymi Ramami Strategicznymi 2014-2020, ich uruchomienie będzie uzależnione od zapewnienia określonych warunków wyjściowych, umożliwiających efektywną realizację programów współfinansowanych ze środków europejskich.

Głównym celem KPRES jest, aby w 2020 r. ekonomia społeczna stała się istotnym czynnikiem wzrostu zatrudniania, spójności oraz rozwoju społecznego, a jej podmioty – ważnymi elementami aktywizacji osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy oraz dostarczycielami usług użyteczności publicznej dla wspólnot lokalnych.

Oczekuje się, że realizacja programu do końca 2020 r. przyczyni się do powstania m.in. 35 tys. nowych miejsc pracy – w szczególności dla osób pochodzących z grup zagrożonych wykluczeniem społecznym.

Ekonomia społeczna to sfera aktywności obywatelskiej, która przez działalność ekonomiczną i działalność pożytku publicznego służy: integracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych marginalizacją społeczną, tworzeniu miejsc pracy, świadczeniu usług społecznych użyteczności publicznej (na rzecz interesu ogólnego) oraz rozwojowi lokalnemu.

Najważniejszymi grupami podmiotów ekonomii społecznej są organizacje obywatelskie prowadzące działalność w sferze pożytku publicznego oraz spółdzielnie. Chodzi o podmioty ekonomii społecznej, należące do czterech głównych grup:

• przedsiębiorstwa społeczne – będące fundamentem ekonomii społecznej. Są to podmioty, które prowadzą działalność gospodarczą zatrudniając osoby zagrożone wykluczeniem społecznym lub realizujące usługi społeczne interesu ogólnego. Zysk z działalności przeznaczają na rozwój przedsiębiorstwa. Stosują demokratyczne formy zarządzania. Obecnie cechy te spełniają spółdzielnie socjalne.
• podmioty reintegracyjne – służące reintegracji społecznej i zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, tj. Zakłady Aktywności Zawodowej, Warsztaty Terapii Zajęciowej, Centra Integracji Społecznej, Kluby Integracji Społecznej. Podmioty te nie będą przedsiębiorstwami społecznymi, ale mogą przygotowywać do prowadzenia lub pracy w przedsiębiorstwie społecznym lub być prowadzone jako usługa na rzecz społeczności lokalnej przez przedsiębiorstwa społeczne.
• podmioty działające w sferze pożytku publicznego – prowadzą działalność ekonomiczną i zatrudniają pracowników, choć ich aktywność nie jest oparta na ryzyku ekonomicznym. Są to organizacje pozarządowe prowadzące działalność odpłatną i nieodpłatną pożytku publicznego. Podmioty te mogą stać się przedsiębiorstwami społecznymi, o ile podejmą działalność gospodarczą w pewnym zakresie.
• podmioty sfery gospodarczej –  to takie, które nie posiadają wszystkich cech przedsiębiorstwa społecznego. Grupę tę można podzielić na:
  • organizacje pozarządowe prowadzące działalność gospodarczą, z której zyski wspierają realizację celów statutowych;
  • spółdzielnie, których celem jest zatrudnienie;
  • pozostałe spółdzielnie o charakterze konsumenckim i wzajemnościowym oraz nowe inicjatywy o charakterze nieformalnym (m.in. spółdzielnie uczniowskie czy kooperatywy spożywcze).

W związku z tym rozwój ekonomii społecznej powinien opierać się na trzech ściśle zintegrowanych impulsach rozwojowych:

I. Politycznym
Ukierunkowanym na tworzenie przyjaznego klimatu dla ekonomii społecznej. Administracja publiczna musi uwzględniać potrzeby sektora ekonomii społecznej. Oznacza to konieczność zmian prawnych oraz postaw urzędników w kontekście kultury organizacyjnej. W realizacji polityk publicznych podmioty ekonomii społecznej powinny być uwzględniane w szerszym zakresie, a w niektórych sektorach działalności winny mieć nawet względne pierwszeństwo – biorąc pod uwagę, że występują jako pracodawcy we wspólnotach samorządowych, działają nie dla zysku, mają zakorzenione struktury w lokalnym środowisku i działają w oparciu o społeczne zasoby, w tym wolontariuszy.

II. Społecznym
Budującym świadomość społeczną i tworzącym nowe formy relacji we wspólnocie samorządowej. Bez uruchomienia potencjału społecznego niemożliwe jest wdrożenie uznanych i akceptowanych działań w ramach polityk publicznych. Partycypacja ma  sens o tyle, o ile zaangażowane są właściwe, zainteresowane w partnerstwie strony. Działania publiczne mogą tworzyć przestrzeń prawną, organizacyjną i finansową, konieczne jest jednak przekonanie obywateli, że bezpośrednie zaangażowanie ma sens oraz przynosi wymierne korzyści społeczne i ekonomiczne.

III. Przedsiębiorczym
Umożliwiającym znalezienie miejsca dla  kompetencji i społecznie użytecznych funkcji ekonomii społecznej w sektorze szeroko rozumianej przedsiębiorczości. Mankamentem ekonomii społecznej była do tej pory zbyt słaba promocja autentycznej przedsiębiorczości, rozumianej jako szczególny sposób produkcji dóbr i świadczenia usług, a w konsekwencji tworzenia miejsc pracy, przynoszący także wymierną społeczną wartość dodaną. Dlatego kwestia wzmocnienia problematyki przedsiębiorczości musi znaleźć swoje istotne miejsce w programowaniu nowego systemu wsparcia.

Jednym z najważniejszych warunków rozwoju ekonomii społecznej jest jej trwałe i wieloaspektowe osadzenie oraz zakorzenienie we wspólnocie samorządowej przez funkcjonowanie silnego sektora obywatelskiego, aktywnie uczestniczącego w życiu społecznym i gospodarczym oraz planowaniu strategicznym.

Ważnym czynnikiem funkcjonowania odpowiedzialnej wspólnoty jest także zwiększenie udziału podmiotów ekonomii społecznej w realizacji usług społecznych, co wzmocni te podmioty i zwiększy zaangażowanie lokalnej wspólnoty w realizację polityk publicznych. Niezbędne jest wreszcie budowanie powiązań kooperacyjnych na poziomie ponadlokalnym, czemu służyć mają m.in. klastry, partnerstwa, franczyza społeczna. Nawiązywanie trwałych, stabilnych więzi gospodarczych może mieć istotny wpływ na konkurencyjność sektora.

Środki finansowe przeznaczane na rozwój ekonomii społecznej powinny być przeznaczane głównie na wsparcie bezpośrednie przedsiębiorstw społecznych i sektora ekonomii społecznej. Wsparcie finansowe przedsiębiorstw społecznych świadczone będzie w formie dofinansowania (na założenie przedsiębiorstwa społecznego i prowadzenie działalności pożytku publicznego) oraz pożyczek i poręczeń (na rozwój gospodarczy istniejących przedsiębiorstw społecznych).

Pomoc finansowa dla przedsiębiorstw społecznych powinna być ściśle powiązana z ofertą szkoleń i doradztwem oraz sprecyzowanymi oczekiwaniami dotyczącymi efektów ich działania. Dzięki takiemu kierunkowi wsparcia zwiększą się efekty społeczne i gospodarcze działających przedsiębiorstw społecznych.

Doświadczenia europejskie i krajowe wskazują, że ekonomia społeczna jest skutecznym narzędziem integracji zawodowej i społecznej osób wykluczonych społecznie, wzmacnia kapitał społeczny lokalnych społeczności, a także wkracza w niszowe obszary usług społecznych, w szczególności opiekuńczych.

Źródło: KPRM