Uprawnienie zakładu ubezpieczeń do wystąpienia do podmiotu udzielającego świadczeń medycznych ubezpieczonemu o udzielenie informacji dotyczących stanu zdrowia ubezpieczonego aktualnie regulują dwie ustawy, których przepisy pozostają w określonej relacji wzajemnej.
Uwzględniając czas uchwalenia tych aktów prawnych, w pierwszej kolejności należy nadmienić, że ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej w art. 22 oraz w art. 23 stanowi o uprawnieniu zakładu ubezpieczeń do uzyskania od podmiotów wykonujących działalność leczniczą informacji m.in. o okolicznościach związanych z oceną ryzyka ubezpieczeniowego, a także informacji o przyczynie śmierci ubezpieczonego z wyłączeniem badań genetycznych, także w zakresie, w jakim jest niezbędny zakładowi ubezpieczeń do ustalenia prawa tej osoby do odszkodowania lub świadczenia, a także określenia jego wysokości.
Późniejszym aktem prawnym regulującym przedmiotową kwestię jest ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, która w zakresie regulacji obejmującej m.in. dostęp do dokumentacji medycznej zastąpiła dotychczas obowiązujące w tej mierze przepisy ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej. Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta regulując uprawnienie dostępu do dokumentacji medycznej w art. 26 i art. 27 określa kompleksowo zasady oraz zakres podmiotowy powyższego uprawnienia. W art. 26 ust. 1 tej ustawy przewidziano, że dostęp do dokumentacji medycznej ma pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy, bądź osoba upoważniona przez pacjenta. W ust. 2 przyjęto, że po śmierci pacjenta prawo wglądu w dokumentację medyczną posiada osoba upoważniona przez pacjenta za życia, w ust. 3 natomiast rozszerzono katalog podmiotów ujętych w ust. 1 przyjmując w pkt 7, iż podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych udostępnia dokumentację medyczną również zakładom ubezpieczeń, za zgodą pacjenta. Dokonując interpretacji tak sformułowanych przepisów w zakresie uprawnienia zakładu ubezpieczeń do dostępu do dokumentacji medycznej zmarłego ubezpieczonego pacjenta, koniecznym jest sięgnięcie do szerszego kontekstu przedstawionej regulacji.
Zauważyć przede wszystkim trzeba, że "zgoda" udzielona przez pacjenta, jako warunek przewidziany również w art. 22 ust. 3 ustawy o działalności ubezpieczeniowej - co należy przyjąć za wyraz uwypuklenia konieczności respektowania autonomii woli pacjenta - stanowi swoistą akceptację sytuacji, w której ubezpieczyciel może uzyskać dostęp do dokumentacji medycznej jako źródła informacji o pacjencie, o ile jest on usprawiedliwiony rodzajem stosunku, jaki wiąże ubezpieczonego z ubezpieczycielem (realizacja umowy ubezpieczenia zawarta z pacjentem). Nie sposób przyjąć, by zgoda pacjenta na udostępnienie zakładowi ubezpieczeń dokumentacji medycznej stanowiła pełnomocnictwo do działania w imieniu mocodawcy, ze wszystkimi konsekwencjami wynikającymi z przepisów prawa cywilnego, w tym dotyczącymi wygaśnięcia pełnomocnictwa. Brak jest bowiem wyraźnej woli ustawodawcy w tym zakresie.
Dlatego też wyrażona przez pacjenta zgoda na udostępnienie zakładowi ubezpieczeń dokumentacji medycznej, wobec braku odpowiedniego zastrzeżenia, nie wygasa wraz ze śmiercią pacjenta prowadząc do braku umocowania do wystąpienia o udostępnienie dokumentacji medycznej zmarłego. Powyższe rozwiązanie nie godzi w gwarantowaną ustawą ochronę danych dotyczących pacjenta. Zaakcentować wypada, że instytucja zgody jest niejednokrotnie stosowana przez krajowego prawodawcę w odniesieniu do regulacji prawa medycznego. Przykładowo wskazać należy, że w ustawie z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów przyjęto konstrukcję zgody domniemanej, która umożliwia pobranie ex mortuo, o ile osoba zmarła nie wyraziła sprzeciwu za życia (art. 5 ust. 1).
Brak jest również uzasadnionych argumentów dla skutecznego zakwestionowania poglądu, zgodnie z którym podmioty wymienione w art. 26 ust. 3 u.pr.p. korzystają z przedłużenia uprawnienia do udostępnienia dokumentacji medycznej również po śmierci pacjenta. Nie sposób przyjąć że z brzmienia art. 26 ust. 2 u.pr.p. wynika, iż dostęp do dokumentacji medycznej po śmierci pacjenta mogą mieć tylko osoby fizyczne upoważnione za życia pacjenta, a więc tylko te wymienione w ust. 1.
Należy zauważyć, że osobom wymienionym w art. 26 ust. 1 przysługuje takie samo uprawnienie, jak też podlegają identycznym restrykcjom prawnym, jak inne osoby oraz pomioty wymienione w art. 26 ust. 3 u.pr.p. Użytego w art. 26 ust. 2 u.pr.p. sformułowania "osoba upoważniona za życia" nie sposób odnosić tylko i wyłącznie do osób fizycznych, prowadząc do zawężenia kręgu podmiotów, którym dostęp do dokumentacji medycznej po śmierci pacjenta również przysługuje. Takiego zastrzeżenia przepisy omawianej ustawy nie zawierają, nadto w polskim systemie prawnym obok osoby fizycznej podmiotem czynności prawnej może być osoba prawna, wobec zatem braku wyraźnej dyspozycji pozycja prawna obu tych osób powinna pozostać identyczna.
W świetle powyższego należy przyjąć, że reguła wynikająca z art. 26 ust. 2 u.pr.p., określająca uprawnienie do dostępu do dokumentacji medycznej po śmierci pacjenta, ma zastosowanie do wszystkich podmiotów wymienionych w art. 26 ust. 3 tej ustawy. Konkludując stwierdzić należy, że na podstawie art. 26 ust. 3 pkt 7 u.pr.p. zakład ubezpieczeń może korzystać z dostępu do dokumentacji medycznej, za zgodą pacjenta, również po śmierci pacjenta.
Źródło: Wyrok NSA z 18 listopada 2015 r., II OSK 730/15, CBOSA
