EKUZ to  Europejska Karta Ubezpieczenia Zdrowotnego, wydawana w celu poświadczenia prawa osoby ubezpieczonej (oraz jej członków rodziny) do niezbędnych świadczeń zdrowotnych za granicą. Wyjaśnijmy na wstępie, o co dokładnie chodzi w przedstawionej tu (uproszczonej) definicji EKUZ.

Po pierwsze, wyjaśnienia wymaga, gdzie dokładnie przysługują nam świadczenia, do których daje dostęp EKUZ. Karta ta jest honorowana w krajach UE oraz w krajach, które nie będąc członkami UE, należą do EFTA lub EOG. EFTA to Europejskie Stowarzyszenia Wolnego Handlu (ang.: European Free Trade Association). Przypomnijmy, że do ETFA, poza państwami członkowskimi UE, należą Norwegia, Szwajcaria, Lichtenstein i Islandia. EOG to Europejski Obszar Gospodarczy. do EOG, poza państwami członkowskimi UE, należą Norwegia, Lichtenstein i Islandia. Brak w tym gronie Szwajcarii nie jest jednak istotny z punktu widzenia koordynacji świadczeń zdrowotnych, ponieważ w tym zakresie także Szwajcaria wyraziła zgodę na stosowanie odpowiednich przepisów.

Podstawę prawną działania tego systemu stanowią przepisy prawa UE. Zasadniczą podstawą EKUZ są dwa rozporządzenia europejskie (czyli akty normatywne obowiązujące bezpośrednio, niewymagające implementacji, wiążące państwa członkowskie UE):

        I.  rozporządzenie Parlamentu i Rady  883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego;

      II. rozporządzenie Parlamentu i Rady 987/2009 w sprawie koordynacji zabezpieczenia społecznego.

    III. W prawie polskim podstawą prawną jest też ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych wraz z przepisami wykonawczymi.

W języku przepisów o EKUZ „państwo pobytu” to każdy kraj, w którym honoruje się Kartę, inny niż kraj zamieszkania. Dla Polaka „państwem pobytu” może być więc zarówno kraj członkowski UE, np. Francja, Estonia, Rumunia, czy Wielka Brytania, jak i Norwegia, Szwajcaria, Lichtenstein, Islandia – choć nie są członkami UE (zob. wyjaśnienia o EOG i EFTA powyżej). Świadczenia z EKUZ nie przysługują w takich europejskich  jak krajach Rosji, na Ukrainie i na Białorusi czy też w Turcji, w Serbii, w Albanii etc. Fakt, że kraje te leżą w całości lub w części na terenie Europy ani też stopień, w jakim niektóre z nich dążą do integracji lub współpracują z UE nie ma tu znaczenia. Oczywiście, skoro karta jest europejska, nie przysługuje w krajach, które leżą poza Europą.

Po drugie, karta poświadcza uprawnienia do świadczeń zdrowotnych – oznacza to, że nie jest ona samoistną ich podstawą. Karta nie jest dodatkiem do istniejących świadczeń, jest do nich kluczem. Pozwala uzyskać dostęp do odpowiedniego świadczenia w danym państwie pobytu. Świadczenia te mogą się oczywiście różnić jakością. Nie da się ukryć, że w przypadku państw znacząco przewyższających Polskę pod względem poziomu służby zdrowia, taka różnica może stanowić atut. Pamiętajmy jednak, że to, co chwytliwie bywa nazywane „turystyką zdrowotną”, nie jest celem systemu koordynacji usług zdrowotnych i napotykać będzie utrudnienia. Tu pojawia się koniczność odpowiedzi na jeszcze jedno pytanie ...

... Kiedy można korzystać ze świadczeń na podstawie EKUZ?

Oczywiście warunkiem numer jeden jest tu sam fakt przebywania za granicą w momencie, gdy pojawia się potrzeba skorzystania ze świadczenia. Trzeba się zatem znajdować poza „państwem właściwym”, czyli państwem, w którym się jest ubezpieczonym (albo państwem, którego przepisy zapewniają uprawnienia do korzystania ze świadczeń). Dla osób ubezpieczonych w Polsce państwem właściwym jest Polska. Trzeba zatem znajdować się na terenie innego kraju, należącego do UE lub EFTA. Kraj taki określany jest na potrzeby EKUZ jako „państwo pobytu”. Nie jest to jednak jedyne obwarowanie. Uprawniony, czyli w języku EKUZ, osoba korzystająca z prawa do świadczeń zdrowotnych w innym państwie UE/EFTA niż jego państwo właściwe, czyli w państwie pobytu, ma prawo do korzystania ze świadczeń na podstawie EKUZ, gdy zaistnieją określone okoliczności. Reguluje je art. 19 rozporządzenia 883/2004. Z uprawnień można korzystać za pośrednictwem EKUZ, jeżeli uprawniony lub (członek jego rodziny) znalazł się w sytuacji, gdy dane świadczenie/świadczenia stały się niezbędne z powodów medycznych. Świadczenia niezbędne w danym przypadku i dla danej osoby określa lekarz, do którego ta osoba trafi. Ideą korzystania z systemu EKUZ jest, by osoba z niej korzystająca nie musiała specjalnie wracać do swego kraju w celu leczenia. Inaczej mówiąc, chodzi tu więc o zapewnienie dokończenia zaplanowanego pobytu w warunkach bezpiecznych dla zdrowia. Podkreślić trzeba jeszcze, dla pełnej jasności, że chodzi tu o świadczenia w przypadkach nagłych, w tym znaczeniu, że są to przypadki nie stanowiące zaplanowanego celu podróży. Nie można zatem liczyć na korzystanie z EKUZ, gdyby sama podróż za granicę miała od początku służyć temu leczeniu.

Kto jest ubezpieczonym? Kto jest świadczeniobiorcą?

Z pozoru nie budzi wątpliwości pojęcie „ubezpieczony” – jest to bowiem, zgodnie z przepisami europejskimi, osoba, która spełnia warunki wymagane przepisami państwa właściwego do posiadania prawa do świadczeń. Warto jednak pamiętać, że pojęcie to w polskim obiegu prawnym uzupełniane jest innym pojęciem – „świadczeniobiorca”. Jak stanowi art. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, świadczeniobiorca to osoba albo osoba odpowiadająca statusem ubezpieczonemu, czyli osoba objęta obowiązkowym i dobrowolnym ubezpieczeniem zdrowotnym albo też osoba, która nie jest ubezpieczonym, ale ma zamieszkania na terenie Polski i posiada:

a. obywatelstwo polskie lub
b. status uchodźcy lub
c. ochronę uzupełniającą lub
d. zezwolenie na pobyt czasowy.

W tym ostatnim przypadku zezwolenie na pobyt czasowy jest brane pod uwagę, jeśli zostało wydane  cudzoziemcowi w celu połączenia się z rodziną i cudzoziemiec przybywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub przebywa na tym terytorium w celu połączenia się z rodziną i jest członkiem rodziny cudzoziemca zamieszkującego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w związku z nadaniem mu statusu uchodźcy lub w związku z udzieleniem mu ochrony uzupełniającej. W sumie więc cudzoziemiec będzie mógł korzystać z EKUZ na podstawie polskich przepisów jako świadczeniobiorca, jeśli posiada status uchodźcy, ochronę uzupełniającą lub zezwolenie na pobyt czasowy w celu połączenia się z rodziną, o ile osoba z jego rodziny zamieszkuje w RP w związku z nadaniem statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej.

Świadczeniobiorcą może być też osoba do 18 roku życia lub znajdujące się w okresie ciąży, porodu lub połogu, przy czym w każdym z tych 4 przypadków konieczne jest, by taka osoba posiadała:  albo obywatelstwo albo: status uchodźcy, ochronę uzupełniającą, czy też zezwolenie na pobyt analogiczne do ww.