Pouczenie nie może być uznane za należyte, gdy przytacza jedynie przepis ustawy bez jego wyjaśnienia - powinno być ono jasne i czytelne powinno zawierać wyczerpujące informacje o obowiązujących zasadach. Nie może ono jednak odnosić się do wszystkich hipotetycznych okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń.
W postępowaniu w przedmiocie nienależnie pobranego świadczenia organ jest zobowiązany ustalić, czy nieuprawnione pobranie świadczenia nastąpiło z "winy" strony i w konsekwencji, że świadczenie to miało charakter nienależnego.
Zgodnie z przepisami osoba, która pobrała nienależnie świadczenia wychowawcze, jest obowiązana do jego zwrotu; przy czym "za nienależnie pobrane" świadczenie wychowawcze uważa się między innymi świadczenie wychowawcze wypłacone mimo braku prawa do tego świadczenia. Stwierdzenie to odnosi się także do przypadku, gdy świadczenie wychowawcze zostało wypłacone mimo braku prawa do tego świadczenia. Wprawdzie brak prawa jest przesłanką obiektywną i niezależną od elementu podmiotowego, a więc świadomości po stronie osoby pobierającej, że nie ma prawa do świadczenia, tym niemniej samo pobranie nadal jest uzależnione od spełnienia wymogu podmiotowego, a więc czy skarżący skorzystał z tego świadczenia wiedząc, że nie ma do niego prawa.
W niniejszej sprawie skarżący w momencie występowania z wnioskiem był uprawniony do świadczenia wychowawczego. Zasadą jest bowiem, że uprawnionym do jego poboru jest jedno z rodziców dziecka. Wniosek o przyznanie świadczenia został złożony zgodnie z prawem przez skarżącego. Skarżący podkreślał, że to jego żona zajmuje się głównie zaspokajaniem potrzeb dzieci i stąd wskazał jej konto, na które organ miał przekazywać pieniądze. Co więcej organ był informowany o trwającym procesie rozwodowym.
Za nieprawidłowe więc należy uznać, iż nie poinformowano skarżącego, że powinien on poinformować organ o prawomocnym wyroku rozwodowym i swoim nie zamieszkiwaniu wspólnie z dziećmi, które były faktycznie beneficjentem tego świadczenia. Skarżący uznał, że skoro faktycznie świadczenie wychowawcze trafia do rąk jego żony i jest przeznaczane na potrzeby dzieci, to nie jest konieczne żadne dalsze formalne postępowanie, gdyż pod względem faktycznym było to zgodne z prawem. Należy przyjąć, że w tej dosyć skomplikowanej sytuacji organ powinien był w bardzie właściwy sposób pouczyć skarżącego co powinien zrobić w momencie uprawomocnienia się orzeczenia rozwodowego.
w przypadku wystąpienia zmian mających wpływ na prawo do świadczenia wychowawczego osoba otrzymująca świadczenie wychowawcze jest obowiązana do niezwłocznego powiadomienia o tym organu właściwego wypłacającego to świadczenie. W ten sposób sformułowane pouczenie znajduje się zarówno w decyzji przyznającej świadczenie wychowawcze skarżącemu, jak i na wniosku o przyznanie tego świadczenia.
W orzecznictwie sądów administracyjnych przyjmuje się, że pouczenie nie może być uznane za należyte, gdy przytacza jedynie przepis ustawy bez jego wyjaśnienia - powinno być ono jasne i czytelne, powinno zawierać wyczerpujące informacje o obowiązujących zasadach. Nie może ono jednak odnosić się do wszystkich hipotetycznych okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń.
Oznacza to, że pouczenia zamieszczane standardowo na drukach wniosków o przyznanie konkretnego rodzaju pomocy, z którym świadczeniobiorca ma możliwość zapoznania się jedynie w momencie składania wniosku, a które następnie pozostawione są w aktach administracyjnych sprawy lub pouczenia zawarte w decyzjach, lecz dotyczące wszystkich możliwych sytuacji, w odniesieniu do konkretnego świadczenia, nie mogą być uznane za należyte, w szczególności, gdy przytaczają one jedynie przepis ustawy, bez nawet jakiejkolwiek próby jego wyjaśnienia. Takie sformułowania są bowiem dla większości osób nieposiadających wykształcenia prawniczego zupełnie nieczytelne i nie mogą być traktowane jako pouczenie o tym, kiedy i jakie okoliczności osoba taka winna wziąć pod uwagę w toku pobierania świadczenia.
Ponieważ prawidłowe pouczenie stanowi warunek sine qua non żądania zwrotu nienależnie zrealizowanych kwot świadczenia, uznać należy, że brak prawidłowego pouczenia powoduje, że świadczeniobiorca nie ma obowiązku zwrotu pobranych kwot, choćby nawet z innych źródeł mógł powziąć wiadomość o tychże okolicznościach.
Wyrok Wojewódzkiego Sadu Administracyjnego w Krakowie z dnia 18 października 2021 r., sygn. III SA/Kr 772/21
Źródło: CBOSA
