W związku z zapowiedzią nowelizacji ustawy o związkach metropolitarnych, do Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego przekazano opracowanie dotyczące słabości ustawy wraz z rekomendacjami zmian.
Słabości ustawy
- Fikcja konsultacji przy tworzeniu związku
Z jednej strony ustawa w art. 7 ust. 1 przewiduje obowiązek zgodnie z którym projekt utworzenia związku ma być przedmiotem konsultacji z mieszkańcami, przeprowadzonych przez rady gmin z planowanego obszaru metropolitarnego, ale ust. 3 powołanego przepisu niweczy ten wymóg, gdyż stanowi, że w przypadku nie przeprowadzenia konsultacji w terminie 3 miesięcy od dnia otrzymania wystąpienia o przeprowadzenie konsultacji, wymóg przeprowadzenia konsultacji uznaje się za spełniony.
- Fikcja demokratycznego zarządzania związkami
Mieszkańcy na wybór władz związku mają wpływ jedynie pośredni tzn. wybierają wójtów (burmistrzów, prezydentów miast) i radnych gminy (powiatu), spośród których następnie wyłania się delegatów do zgromadzenia związku. Na wybór zarządu związku nie mają już żadnego wpływu.
- Brak gwarancji i kontroli obywatelskiej w działaniach związku
Do ustawy nie wprowadzony żadnych mechanizmów bezpośredniej partycypacji obywatelskiej jak chociażby obowiązku organizowania konsultacji społecznych w sprawach rozstrzyganych przez władze związku.
- Znów rządy wójtów
W ustawie mamy do czynienia z częściowym przejęciem przez wójtów i starostów kompetencji organu stanowiącego. Bowiem zgromadzenie związku przejmie od rad istotne kompetencje np. w dziedzinie planowania przestrzennego czy też polityki transportowej, a połowę zgromadzenia będą stanowić wójtowie i starostowie. Przeciwwaga ze strony rad gmin/powiatów będzie iluzoryczna.
Rekomendacje zmian
- Realny obowiązek konsultacji społecznych przy tworzeniu związku
Wymóg przeprowadzania konsultacji powinien być wzmocniony w następujący sposób: nieprzeprowadzenie konsultacji przez gminę (powiat) w ustawowym terminie powinno skutkować przejęciem przez wojewodę obowiązku zorganizowania konsultacji oraz powinien zostać wyznaczony minimalny standard konsultacji (wysłuchanie publiczne z możliwością zabrania głosu przez mieszkańców, możliwość zgłaszania uwag na piśmie, obowiązek przedstawienia przez radę raportu z konsultacji).
- Obowiązkowe konsultacje społeczne dla wszystkich projektów uchwał zgromadzenia związku
Konsultacje powinny obejmować możliwość zgłaszania uwag na piśmie oraz umożliwienie radom wyrażenia opinii w określonym terminie. W sprawach ważniejszych (budżet związku czy projekt metropolitarnego planu transportowego) konsultacje powinny obejmować także wysłuchanie publiczne.
- Obserwatorzy gminni i powiatowi na sesjach zgromadzenia
Status obserwatora powinien posiadać każdy radny gmin lub powiatów uczestniczących w związku. Status ten powinien upoważniać do udziału w sesjach zgromadzenia związku i posiedzeniach komisji z prawem do zabierania głosu lecz bez prawa do udziału w głosowaniach, składania interpelacji oraz dostępu do informacji publicznej na temat działalności związku w skróconym terminie (7 dni).
- Obywatelskie forum metropolitarne
Forum powinno zostać powołane przy zgromadzeniu związku jako stała, otwarta platforma włączania partnerów obywatelskich w działalność związku. Uprawnienia i zadania forum obywatelskiego powinny obejmować możliwość nominowania przez forum obserwatorów na sesje zgromadzenia związku z uprawnieniami radnych-obserwatorów, organizowania wysłuchań publicznych i innych form konsultacji projektów uchwał zgromadzenia związku, obowiązek przygotowania obywatelskiego raportu o stanie metropolii, prawo inicjatywy uchwałodawczej na forum zgromadzenia związku.
- Możliwość wprowadzenia bezpośrednich wyborów do zgromadzenia związku
Należy rozważyć wprowadzenie formuły, zgodnie z którą to gminy i powiaty tworzące związek mogłyby samodzielnie zdecydować o wprowadzeniu bezpośrednich wyborów do zgromadzenia związku,
Przedmiotowy dokument został przesłany do KWRiST przez Fundację im. Stefana Batorego.
