Jak podaje Najwyższa Izba Kontroli limit środków na budowę i modernizację dróg lokalnych został wyczerpany w 2016 r. choć Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 będzie realizowany do 2023 r. Limit środków finansowych na drogi wyniósł ponad 2 mld 300 mln zł. Ze względu na brak środków wsparcie nie zostało udzielone w przypadku 1 859 wniosków (34% wszystkich złożonych). Kwoty objęte wnioskami już w pierwszych naborach prawie trzykrotnie przekroczyły limit środków. NIK zwróciła uwagę, że przy wyborze wniosków do realizacji nie było kryterium, które uwzględniałoby stan techniczny drogi, zagrażający bezpieczeństwu ruchu. Najwyższa Izba Kontroli oceniła, że pomoc z PROW na drogi i targowiska była udzielana prawidłowo.
Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 ma poprawić konkurencyjność rolnictwa, zarządzanie zasobami naturalnymi mającymi chronić klimat i zrównoważyć rozwój terytorialny obszarów wiejskich. Łączne środki publiczne przeznaczone na realizację PROW 2014-2020 wyniosły 13,6 mld euro, w tym: 8,7 mld euro z UE i 4,9 mld euro wkładu krajowego. Kontrolą objęto operacje budowy i modernizacji dróg lokalnych, bo rozwój społeczno-ekonomiczny wielu miejscowości wiejskich w Polsce ogranicza brak dobrej jakości dróg. NIK zajęła się też wsparciem inwestycji w targowiska lub obiekty budowlane przeznaczone na cele promocji lokalnych produktów. W Programie wskazano, że przyczyni się ono do poprawy zbytu produktów rolnych i wzmocnienia pozycji rolników w łańcuchu żywnościowym. Limit środków na ten cel wyniósł około 279,2 mln zł.
NIK skontrolowała Centralę Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR), Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego oraz urzędy gmin w Kotuniu i Tłuszczu. Zbadano okres od 1 stycznia 2015 r. do 30 czerwca 2021 r.
Kontrola wykazała, że ARiMR prawidłowo zawarła umowy delegowania zadań dotyczące operacji typu drogi i operacji typu targowiska z 16 samorządami województw. Agencja i Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego prawidłowo przygotowały się do realizacji tych operacji. Samorząd województwa prawidłowo przeprowadził nabory wniosków o przyznanie pomocy (WoPP). W całej Polsce na operacje typu targowiska złożono 329 takich wniosków, do realizacji przyjęto 266. W przypadku dróg złożono 5 466 wniosków, do realizacji przyjęto 2 322. Ponad połowie wnioskodawców (2 789) odmówiono przyznania pomocy. Główną przyczyną odmowy był brak środków finansowych. Z tego powodu pomocy odmówiono w 1 859 przypadkach, 355 wniosków zostało odrzuconych lub wycofanych.
O wysokim zapotrzebowaniu na pomoc świadczą kwoty objęte WoPP. Stanowiły od 225%do 309% limitu środków.
Złożone WoPP podlegały ocenie przez samorządy województw, m.in. przyznawano im punkty za kryteria wyboru operacji i na tej podstawie sporządzano listy rankingowe. Kryteria te nie uwzględniały stanu technicznego dróg, który może zagrażać bezpieczeństwu uczestników ruchu drogowego.
NIK zwróciła uwagę na brak ogólnokrajowych, szczegółowych danych dotyczących stanu technicznego dróg lokalnych. Nie pozwala on oszacować potrzeb w zakresie ich modernizacji i budowy. Takie dane mają jedynie zarządcy dróg.
Skontrolowana Gmina Kotuń oszacowała swoje potrzeby dotyczące budowy i modernizacji dróg na ok. 12,2 mln zł. Dotyczyły 33,2 km dróg. Gmina Tłuszcz na ok. 30 mln zł na 13,2 km dróg. W przypadku Gminy Kotuń Samorząd Województwa Mazowieckiego (SWM) przyjął do realizacji tylko jeden wniosek z czterech złożonych. Dotyczył budowy drogi o długości 380 m. Gmina Tłuszcz złożyła pięć wniosków, SWM przyjął tylko jeden dotyczący budowy drogi o długości 977 m.
Ze zleconego przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi raportu pt. „Polska Wieś i Rolnictwo 2019” wynika, że inwestycje w drogi lokalne są w dalszym ciągu najbardziej istotnymi w kontekście potrzeb na obszarach wiejskich. Według 48% mieszkańców wsi, w ich gminie ze środków unijnych w pierwszej kolejności należy dofinansować budowę dróg. Niewystarczająco rozwinięta infrastruktura techniczna wciąż pozostaje jedną z najistotniejszych barier rozwoju obszarów wiejskich. Jej brak często decyduje o pomijaniu lokowania inwestycji na tych obszarach i wybieraniu lokalizacji wyposażonych w podstawowe zasoby.
W okresie objętym kontrolą wybudowano 218,3 km dróg lokalnych oraz przebudowano nawierzchnię o długości 3 188,2 km. Tymczasem długość dróg lokalnych (powiatowych i gminnych) w Polsce wynosi wg. GUS 376 mln 128 tys. km. Oznacza to, że w ramach PROW 2014-2020 operacje typu drogi objęły 0,08% długości dróg lokalnych.
W przypadku targowisk wybudowano 64 oraz przebudowano 82 obiekty. Wybudowano też 23 obiekty i przebudowano 141, które służą promocji lokalnych produktów.
Należy zauważyć, że zrealizowane inwestycje w drogi i targowiska w Kotuniu i Tłuszczu były wykorzystywane zgodnie z przeznaczeniem, a ich stan techniczny był dobry. Zapewniono ich utrzymanie i konserwację oraz ochronę. Przeprowadzono też przeglądy i naprawy gwarancyjne. Badane gminy przestrzegały wymogów dotyczących trwałości tych operacji zgodnie z unijnymi przepisami.
W związku z wynikami kontroli i wdrażaniem programu rozwoju obszarów wiejskich w ramach perspektywy programowo-finansowej Unii Europejskiej na lata 2021-2027 uwzględniając potrzebę wyeliminowania jednej z barier dla rozwoju obszarów wiejskich, tj. słabo rozwiniętej infrastruktury drogowej, a także poprawy bezpieczeństwa uczestników ruchu drogowego Najwyższa Izba Kontroli wskazała Ministrowi Rolnictwa i Rozwoju Wsi na potrzebę:
- zintensyfikowania działań na rzecz pozyskiwania środków finansowych na budowę i modernizację dróg lokalnych na obszarach wiejskich w ramach właściwych programów krajowych i programów współfinansowanych z funduszy Unii Europejskiej,
- rozważenia, wobec złego stanu technicznego dróg lokalnych, uwzględnienia w ramach stosowanych kryteriów, które decydują o przyznaniu pomocy, kryterium dotyczącego stanu technicznego dróg, który może zagrażać bezpieczeństwu ruchu.
Źródło: NIK
