Kultura toruńskiego piernika, wiślańskie kolędowanie pod oknami, hafciarstwo pałuckie oraz haft sieradzki dołączyły do Krajowej listy niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Tym samym liczba pozycji na tworzonej od 2013 roku liście wzrosła do 112. Lista ta dokumentuje i chroni praktyki, zwyczaje oraz umiejętności przekazywane z pokolenia na pokolenie, stanowiące integralną część tożsamości kulturowej regionów Polski.

Równocześnie do Krajowego rejestru dobrych praktyk w ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego trafił Amatorski Zespół Teatralny „Tradycja” z Rozmierzy – przykład lokalnej działalności, która z powodzeniem łączy tradycję z aktywnością społeczną.

Słodka historia z Torunia

Kultura toruńskiego piernika ma średniowieczne korzenie. Sama nazwa pochodzi od staropolskiego słowa „pierny”, oznaczającego pieprzny – co nawiązuje do używanych w wypieku przypraw korzennych. Początkowo pierniki stanowiły rarytas, trafiając na królewskie stoły, by z czasem stać się nieodłącznym elementem toruńskich tradycji.

Dziś miasto kontynuuje tę dziedzictwo poprzez festiwale i warsztaty, a same pierniki – formowane w fantazyjne kształty, często zdobione misternymi wzorami – uchodzą nie tylko za regionalny przysmak, ale i formę sztuki. Drewniane formy, używane przez wieki, do dziś są źródłem inspiracji dla piernikarzy i świadectwem dziedzictwa rzemiosła.

Kolędnicy z Wisły

Wiślańskie kolędowanie pod oknami to jeden z najstarszych zwyczajów bożonarodzeniowych w Wiśle. Tradycyjnie, w drugi dzień Świąt, kolędnicy odwiedzają domostwa, śpiewając kolędy na zewnątrz i składając życzenia mieszkańcom. Każda pieśń jest kierowana bezpośrednio do domowników i zawiera życzenia szczęścia, zdrowia oraz pomyślności.

Kolędnicy noszą charakterystyczne góralskie stroje, a ich obecność traktowana jest jako zaszczyt. W tekstach kolęd powtarzają się motywy miłosne, symboliczne jabłka, pierścienie czy zielone orzechy. Zwyczaj ten, mimo upływu lat, wciąż gromadzi lokalną społeczność i wzmacnia świąteczną atmosferę.

Pałucka nić tożsamości

Hafciarstwo pałuckie, obecne w regionie obejmującym m.in. Kcynię, Szubin i Wągrowiec, ma silne konotacje historyczne i patriotyczne. Rozwinęło się na przełomie XIX i XX wieku jako wyraz oporu wobec germanizacji. Haft służył wtedy nie tylko zdobieniu stroju, ale także demonstrowaniu przynależności narodowej.

Dzięki kursom organizowanym od lat 50. XX wieku oraz konkursom i kiermaszom, tradycja haftu przetrwała i dziś przeżywa swoisty renesans. Charakterystyczne są białe nici na płótnie i czarne hafty na czerwonym tle. Motywy roślinne – kwiaty, liście, owoce – dominują w kompozycjach zdobiących stroje, serwetki, obrusy i inne przedmioty użytkowe.

Kolorowy świat haftu sieradzkiego

Z regionu sieradzkiego pochodzi kolejna doceniona forma dziedzictwa – hafciarstwo i haft sieradzki. Od prostych, ograniczonych kolorystycznie wzorów z początku XX wieku, haft ten przeszedł ewolucję w kierunku bogactwa form i kolorów. Szczególnie ceniona jest róża sieradzka – najbardziej rozpoznawalny motyw.

Stosowane techniki, takie jak haft płaski, cieniowany czy marszczony („woda”), pozwalają na tworzenie misternych zdobień na elementach stroju ludowego i przedmiotach codziennego użytku. Dziś haft ten przenika także do nowoczesnych form twórczości, jak malowanie na tkaninach czy filcowanie.

Teatr jako forma ochrony tradycji

Do Krajowego rejestru dobrych praktyk w ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego został wpisany Amatorski Zespół Teatralny „Tradycja” z Rozmierzy. Zespół, działający nieprzerwanie od 1949 roku, łączy pasję do teatru z pielęgnowaniem lokalnej tożsamości. Jego repertuar obejmuje zarówno klasykę, jak i współczesne sztuki, często wystawiane w śląskiej gwarze.

Działalność zespołu to nie tylko spektakle, ale też aktywizacja społeczności lokalnej – od scenografii po organizację wydarzeń. Teatr pełni również funkcję edukacyjną, rozwijając młode talenty i integrując różne pokolenia. W 2009 roku powstała jego dziecięca sekcja, kontynuująca teatralną tradycję regionu.

Dziedzictwo, które łączy pokolenia

Nowe wpisy na listy niematerialnego dziedzictwa kulturowego pokazują, jak ważne są lokalne tradycje w budowaniu wspólnoty i poczucia przynależności. Kultura piernikarska, kolędowanie, hafciarstwo czy amatorski teatr – to nie tylko dziedzictwo przeszłości, ale i żywa część współczesności. Dzięki takim inicjatywom wartości kulturowe nie znikają, lecz trwają i ewoluują, wzbogacając codzienne życie i przyszłość kolejnych pokoleń.

Źródło: MKiDN