Kwestia prowadzenia szkół przez spółki kapitałowe tworzone przez jst budzi ogromne kontrowersje w środowisku prawniczym. Z jednej strony pojawiają się głosy, że gmina może prowadzić szkoły tylko w formie jednostek budżetowych, natomiast nie ma podstawy prawnej aby gmina tworząc zakład komunalny mogła prowadzić szkołę.
Z drugiej strony uznaje się iż spółka to nie zakład komunalny lecz odrębna osoba prawna, która ma prawo prowadzić szkoły niepubliczne, a gmina w świetle powyższych uregulowań ma prawo założyć taką spółkę.
Podstawą prawną do możliwości przekazania prowadzenia szkół osobom fizycznym i osobom prawnym nie będącym jednostkami samorządu terytorialnego są art. 5 ust 5g -5r oraz art. 59 st. 8 ustawy o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 r.
Zgodnie z powyższymi przepisami jednostka samorządu terytorialnego, będącą organem prowadzącym szkołę liczącą nie więcej niż 70 uczniów, na podstawie uchwały organu stanowiącego tej jednostki oraz po uzyskaniu pozytywnej opinii organu sprawującego nadzór pedagogiczny, może przekazać, w drodze umowy, osobie prawnej niebędącej jednostką samorządu terytorialnego lub osobie fizycznej prowadzenie takiej szkoły.
Umowa o przekazaniu prowadzenia szkoły posiada charakter publicznoprawny. Świadczy o tym nie tylko szczególny tryb zawierania umowy i powierzenie w ten sposób pewnej funkcji przypisywanej tradycyjnie aparatowi administracji publicznej, lecz także i zachowanie - przez samorząd przekazujący do prowadzenia szkołę - stałej kontroli nad realizacją celu umowy (którym jest dalsze utrzymanie szkoły). Wyrazem tego jest zwłaszcza treść art. 5 ust.5j-5k ustawy o systemie oświaty, które stanowią, że przekazać do prowadzenia można tylko szkołę istniejącą – tzn. założoną w dacie podejmowania uchwały o przekazaniu (z kolei, nie może być przekazana szkoła, której proces organizowania nie został jeszcze zakończony).
Osobą fizyczną, w świetle omawianych przepisów jest osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, natomiast osobą prawną niebędącą jednostką samorządu terytorialnego (dalej jst) jest każda osoba która posiada osobowość prawną (art. 33 k.c.). W związku z tym prowadzenie szkół mogą przejmować przedsiębiorstwa państwowe, spółki Skarbu Państwa, a także osoby prawne utworzone przez jst np. fundacje czy spółki kapitałowe.
Gminy uważają takie rozwiązanie za możliwość uzyskania sporych oszczędności, w związku z bardzo trudną sytuacją finansową podległych im jednostek organizacyjnych. Ponadto pozwoli to uniknąć likwidacji małych gminnych szkół, a dzieciom oszczędzi dojazd do oddalonych o kilkadziesiąt kilometrów placówek. Dodatkowo, takie rozwiązanie ma gwarantować bezpieczeństwo finansowe i organizacyjne, którego nie zapewniają stowarzyszenia. Natomiast w środowisku oświatowym wskazane pobudki spotykają się z falą krytyki wskazującej na możliwość powierzenia szkoły lokalnemu stowarzyszeniu skoro gminy na to nie stać, a ponadto wysuwa się tezę o chęci obejścia w ten sposób przez gminy Karty Nauczyciela i zatrudnienia nauczycieli na podstawie Kodeksu pracy.
Celem art. 5 ustawy o systemie oświaty jest zakazanie podmiotom publicznym, zwłaszcza samorządom, prowadzenia szkół niepublicznych. Jednocześnie gminie wolno jednak tworzyć spółki, a te mogą prowadzić szkoły. Nie ma więc przepisu, który pozwoliłby jednoznacznie przesądzić w tej sprawie.
Źródła: Ustawy o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 r., (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z poźn. zm.), www.wyborcza.pl, www.prawo.rp.pl
