„W ostatnich kilku latach deficyt sektora finansów publicznych znacznie wzrósł. W tym samym czasie wzrósł także, jednak w znacznie mniejszym stopniu, deficyt JST - na skutek silnego wzrostu poziomu inwestycji publicznych, w części związanych z wykorzystaniem funduszy europejskich.
Stan ten obrazują poniższe zestawienia (dane wg MF, w mld PLN):
* prognozowane wykonanie
Jak widać, złota reguła finansów publicznych (podstawa traktatu z Maastricht), dopuszczająca deficyt wyłącznie jako źródło finansowania wydatków inwestycyjnych, jest u nas przestrzegana tylko przez JST.
Przyczyny wzrostu deficytu podsektora samorządowego
W dorocznym sprawozdaniu z wykonania budżetów samorządowych w roku 2009 Ministerstwo Finansów identyfikuje następujące przyczyny wzrostu deficytu JST:
1) zmniejszenie dochodów własnych, w tym zwłaszcza udziału JST w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa (PIT – o 5,5 %, CIT – o 11,5 % w stosunku do roku poprzedniego),
2) wzrost wydatków ogółem, w tym zwłaszcza wydatków majątkowych (o 35,1 % w stosunku do roku poprzedniego) (wydatki bieżące wzrosły tylko o 10,1 %).
W roku 2010 wpływy samorządów z PIT i CIT zmalały po raz kolejny – odpowiednio o 0,3 % i 7,5 % w stosunku do roku 2009.
Spadek dochodów z PIT był wynikiem zmian w ustawie, przegłosowanych w latach 2006-7 (ulgi prorodzinne, zmiana stawek podatku), a spadek CIT – efektem spowolnienia gospodarczego.
Przyczyny zwiększenia deficytu podsektora samorządowego są jednak szersze. Oprócz wyżej wymienionego spadku dochodów z PIT (głównie gminy) i CIT (głównie regiony) miało miejsce pogłębienie deficytu podsektora samorządowego w rezultacie:
a) przekazania nowych zadań bez środków finansowych na ich realizację;
b) wzrostu kosztów wykonywania zadań w wyniku zmian prawnych, w tym zwłaszcza:
- w ustawie Karta nauczyciela, ustawie o systemie oświaty i ustawie o pomocy społecznej,
- wzrost stawki VAT (z 22 do 23 %) i składki na ubezpieczenia społeczne (o 2 %);
c) spadku dochodów własnych w wyniku zmian ustawowych (głównie hojnie udzielane przez sejm ulgi i zwolnienia w podatku od nieruchomości).
Były to więc przyczyny leżące poza podsektorem samorządowym. Wiedząc o tym, zwróciliśmy się do rządu już w 2008 r. o podjęcie rozmów w sprawie stabilizacji finansów JST. Niestety powołany w tym celu zespół „strategiczny" po krótkim czasie przestał się spotykać.
Obecny stan prawny i proponowane zmiany
Obserwowane już i widoczne w WPF na kolejne lata zmniejszenie deficytu JST, jest wynikiem wchodzących właśnie do obiegu prawnego zmian w ustawie o finansach publicznych, które znacznie ograniczają możliwość generowania nowego deficytu, poprzez odniesienie limitu zadłużenia wprost do możliwości jego spłaty. Te zmiany (art. 243 ustawy) gwarantują tak silne ograniczenie deficytu JST, że wprowadzanie dodatkowych ograniczeń jest całkowicie zbędne.
Negatywne skutki gospodarcze i społeczne osłabienia finansów JST
Ustawiczne osłabianie finansów JST, obserwowane w latach 2006-2011, w najbliższych latach spowoduje konieczność radykalnych zmian w wydatkach miast, który jest już widoczny w przyjętych wieloletnich prognozach finansowych. Widać z nich, że ograniczenia dotyczą przede wszystkim wydatków inwestycyjnych.
Planowane przez JST znaczne zmniejszenie poziomu wydatków inwestycyjnych:
- spowolni rozwój lokalny i regionalny, a niektóre inwestycje staną się mniej efektywne przez wydłużenie czasu ich realizacji,
- znacząco zmniejszy dochody budżetu państwa (spadnie podatek VAT oraz inne podatki generowane przez lokalne i regionalne inwestycje), a więc pogłębi deficyt podsektora rządowego,
- ograniczy możliwość wykorzystania funduszy UE przez podsektor samorządowy, zarówno w obecnej (w tym rezerwa wykonania) jak i w nowej perspektywie finansowej,
- może spowodować konieczność rewizji zawartych umów z wykonawcami inwestycji, w tym także dotyczących wykorzystania środków z funduszy UE, ze wszystkimi konsekwencjami.
Niestety w wielu wypadkach zawarte umowy i inne okoliczności wymuszą podejmowanie działań oszczędnościowych kosztem jakości i dostępności lokalnych usług publicznych dla mieszkańców.
Oczekiwania Związku Miast Polskich
Raz jeszcze stwierdzamy, że rząd powinien - we współpracy z JST - pilnie przygotować takie zmiany ustawowe, które:
- ograniczą przyczyny powstawania deficytu podsektora samorządowego. Trzeba wyeliminować nieuzasadnione koszty realizacji zadań i zbędne ulgi w podstawowym dochodzie własnym gmin – podatku od nieruchomości (wg opracowania MF ulgi ustawowe powodują ubytek ok. 6 mld zł rocznie, tzn. ok. 30 % bazy)
- zrekompensują ubytki w dochodach JST, które nastąpiły w wyniku zmian ustawowych.
Podejście Ministra Finansów, który – zamiast rozmawiać z nami o poprawie wydajności osłabionego systemu finansów JST – pragnie nam jedynie (i to bez potrzeby) administracyjnie ograniczyć poziom deficytu, jest nieodpowiedzialne. Domagamy się podjęcia prac nad zmianami w ustawie o dochodach JST, które co najmniej spełnią dwa główne postulaty, wymienione powyżej."
Karpacz, 9 marca 2012 r.
