- Samorząd terytorialny stoi przed poważnymi wyzwaniami i zagrożeniami. Jest pewnym paradoksem, iż w sytuacji, w której samorząd terytorialny przyczynił się do bezdyskusyjnej i zasadniczej zmiany oblicza naszych miast, miasteczek i wsi, także dzięki strumieniowi unijnych pieniędzy, a opinia publiczna daje władzom samorządowym o wiele większy od rządu czy parlamentu kredyt zaufania, pojawiła się silna tendencja nakierowana na ograniczenie kompetencji i finansów władz samorządowych oraz podważanie ich wiarygodności - mówi Jan Król, ekspert Business Centre Club, były wicemarszałek Sejmu.
Owe zagrożenia wobec idei samorządności biorą się z przyjętego kursu na recentralizację i etatyzację funkcjonowania władz publicznych. Oto kilka przykładów, na które zwraca uwagę Jan Król:
1. Rozmontowywanie państwa prawa. Doprowadzenie do sytuacji, w której Trybunał Konstytucyjny stał się atrapą prawdziwego Trybunału, a w działaniu sądów i sędziów mamy zagrożenie nie prawomocności podejmowanych decyzji oraz wydawanych wyroków. To powoduje sytuację, w której rzetelność nadzoru ze strony państwa pod względem legalności samorządowych działań staje pod znakiem zapytania.
2. Sukcesywne ograniczanie kompetencji władz samorządowych. I tak przykładowo, wbrew stanowisku samorządowców, zlikwidowano gimnazja. Wzmocniono rolę kuratorów przy powoływaniu dyrektorów szkół i pozbawiono gminy uprawnień do określania sieci szkół. Ośrodki Doradztwa Rolniczego przeszły spod kurateli marszałków pod Ministerstwo Rolnictwa. Zwiększono kontrolę państwa nad Wojewódzkimi Funduszami Ochrony Środowiska poprzez dominację przedstawicieli rządu w Radach Funduszy. Ograniczono kompetencje Powiatowych Inspektorów Nadzoru Budowlanego oraz w zakresie nazewnictwa ulic i budowy pomników. Pozbawiono istotnych kompetencji w obszarze gospodarki wodnej i ustalania ceny wody.
3. Zmniejszenie stawki PIT, zwolnienie osób do 26. roku życia z płacenia podatku czy podwyższenie kosztów uzyskania przychodów. Pozornie są to działania proobywatelskie, ale faktycznie zmniejszają inwestycje planowane w gminach i uderzające w konsekwencji w mieszkańców.
4. Promowanie klientelistycznych i oportunistycznych postaw wśród samorządowców.
Powyższe przykłady stanowiły m.in. przesłankę, że obserwatorzy z ramienia Rady Europy, której jesteśmy jako kraj członkiem, w przygotowanym wiosną 2019 roku raporcie zwrócili już uwagę, że mamy w Polsce do czynienia z postępującą centralizacją państwa oraz odchodzeniem od Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego, której jesteśmy od 1993 roku sygnatariuszami - komentuje Jan Król.
Zdaniem eksperta BCC priorytetami dla samorządów, ale również lokalnych społeczności, w tym przedsiębiorców są:
- zagrożenie klimatyczne oraz walka z zanieczyszczeniem powietrza,
- zmiana priorytetów inwestycyjnych, z infrastrukturalnych na prorozwojowe,
- opanowanie nieładu przestrzennego i wprowadzenie wymogów estetyki przestrzeni publicznej,
- starzenie się i zmniejszanie populacji Polaków,
- wprowadzenie niskoemisyjnych środków transportu,
- wzmacnianie demokracji lokalnej poprzez deliberatywne procedury podejmowania decyzji,
- To tylko kilka wyzwań, przed którymi stają samorządy i przedsiębiorcy. Niestety przy centralistycznej polityce obecnego rządu zagrożenia mogą przeważyć zdolność podejmowania i pokonywania wyzwań. Jak mawiał prof. Jerzy Regulski: „Najłatwiej jest zmienić prawo, trudniej przekształcić instytucje, a najtrudniej zmienić ludzką mentalność i nawyki” - podsumowuje Jan Król.
