Analiza powiązań pomiędzy jednostkami samorządowymi tworzącymi obszar funkcjonalny, w zakresie usług publicznych i rynkowych, to trzeci standard modelu współpracy w partnerstwie samorządowym. Analiza usług jest kluczowym elementem diagnozy sytuacji partnerstwa. Jej wynikiem powinno być wypracowanie wniosków umożliwiających integrację świadczenia usług w celu poprawy ich dostępności dla mieszkańców całego obszaru funkcjonalnego, dopasowania ich świadczenia do trendów demogranicznych oraz zapewnienie najwyższej jakości przy jak najniższych kosztach mieszkańców i budżetów samorządowych.

Ludzie „głosują nogami”

Jednym z elementów zapewniających zrównoważony rozwój jest oszczędne gospodarowanie zasobami i koncentrowanie środków na przedsięwzięciach o kluczowym znaczeniu dla rozwoju społeczno-gospodarczego obszaru. Warunkiem koniecznym do osiągnięcia takiego efektu jest dobre zdiagnozowanie istniejących powiązań funkcjonalnych między systemami świadczenia usług publicznych jednostek tworzących obszar. Integracja tych systemów prowadzi do tzw. efektu skali przy jednoczesnej poprawie jakości i dostępności usług w obrębie całego obszaru funkcjonalnego. W konsekwencji przyczynia się do podniesienia jakości życia mieszkańców i zwiększa atrakcyjność danego terytorium.

Niedopasowywanie podaży (zarówno usług publicznych, jak i prywatnych) do zmieniającego się popytu jest najczęstszą przyczyną wzrostu kosztów świadczenia usług – zarówno dla mieszkańców, jak i dla budżetów samorządów. W każdym obszarze występuje zróżnicowanie dostępności do podstawowych usług. Wynika ono z koncentracji usług w ośrodkach miejskich i niższej dostępności podstawowych usług publicznych i rynkowych na terenach wiejskich. Niejednorodna struktura osiedleńcza obszaru funkcjonalnego różnicuje rozłożenie popytu na usługi na terenie poszczególnych jednostek i jest przyczyną zróżnicowania kosztów jednostkowych usług. Mówiąc prościej, mieszkańcy korzystają z usług tego świadczeniodawcy, który w ich opinii gwarantuje usługę tańszą lub wyższej jakości. Nie są „skazani” na usługi publiczne w ich ścisłym miejscu zamieszkania. Spadek liczby mieszkańców i zmiany struktury wieku powodują istotne zmiany w korzystaniu z poszczególnych usług oraz w stopniu zapotrzebowania na nie, a także konieczność uruchamiania nowych usług.

Po co to robić?

Badanie istniejących powiązań funkcjonalnych pomiędzy jednostkami obszaru umożliwi identyfikację istniejących centrów poszczególnych usług publicznych w obszarze (gdzie to robią lepiej, taniej) i pozwoli na zdefiniowanie działań poprawiających dostępność usług dla wszystkich mieszkańców OF. Działania te pomogą uzgodnić kierunki integracji świadczenia usług i dopasowania do rzeczywistych potrzeb mieszkańców. Integracja nie jest celem samym w sobie. Jest środkiem prowadzącym do wykorzystania tzw. ekonomii skali przy jednoczesnej poprawie jakości i dostępności usług w obrębie całego obszaru funkcjonalnego. W konsekwencji przyczynia się do podniesienia jakości życia mieszkańców i zwiększa atrakcyjność danego terytorium.

Integracja świadczenia usług publicznych możliwa jest poprzez: wykonywanie usług – wspólnie albo przez jeden z samorządów albo przez podmioty trzecie. Dostępność do podstawowych usług publicznych dla wszystkich mieszkańców obszaru bez względu na ich miejsce zamieszkania nie będzie możliwa bez wdrożenia nowych innowacyjnych rozwiązań organizacyjnych w świadczeniu usług publicznych, integracji i rozwoju systemu transportu publicznego obsługującego wszystkie części obszaru i wykorzystaniu nowych technologii umożliwiających zdalny dostęp do części usług. 

Jak przeprowadzić analizę modelowo?

Analiza powiązań funkcjonalnych powinna uwzględniać:

1. Po pierwsze, zmiany demograficzne, w tym migracje mieszkańców obszaru funkcjonalnego ze względu na korzystanie z usług oraz ze względu na rynek pracy. Analiza prognoz demograficznych pozwoli na określenie zmian w popycie na usługi publiczne w kolejnych latach. Coraz częstszym zagrożeniem dla finansów samorządowych i jakości życia mieszkańców OF są rosnące koszty usług publicznych. Zmniejszanie się w czasie popytu wynikające ze zmian demograficznych oznacza, że istniejąca infrastruktura techniczna i instytucjonalna generuje koszty rozkładające się na coraz mniejszą liczbę odbiorców i powoduje wzrost kosztów jednostkowych. Może to prowadzić do wzrostu opłat dla odbiorców usług lub wzrostu wydatków bieżących budżetów samorządowych. Konsekwencją tego procesu może być odpływ młodych mieszkańców i rosnące obciążenie budżetów wydatkami na świadczenie usług.
2. Po drugie, należy określić podaż i popyt na usługi publiczne i rynkowe. W tym zakresie mieści się wolumen usług i ich koszt oraz struktura odbiorców i ich opinie i preferencje wg poszczególnych sektorów usług. Należy również przeprowadzić analizę systemów organizowania i świadczenia usług, porównać sposoby świadczenia usług publicznych w różnych jednostkach samorządowych tworzących obszar funkcjonalny. Badanie kosztów świadczenia usług pozwoli ocenić zróżnicowanie kosztów na terenie poszczególnych samorządów OF oraz skutki ekonomiczne dla mieszkańców i budżetów samorządowych. Wnioski z analizy pozwolą rozpoznać efekty ekonomiczne integracji systemu świadczenia usług.

Do przeprowadzenia analizy należy wykorzystać metody i narzędzia pozwalające nie na jednorazowe badanie, a na stały proces monitorowania. By to było możliwe należy utworzyć w partnerstwie jednostkę (powołać zespół), która będzie przeprowadzała cykliczne badania, w oparciu o analizę danych statystycznych własnych i zewnętrznyc oraz badanie kluczowych odbiorców usług.