Obowiązkiem organów jest dokonanie oceny, czy zostały wykonane albo czy są wykonywane jakieś prace, które są robotami budowlanymi w rozumieniu przepisów prawa budowlanego, czyli mieszczą się w katalogu określonym art. 3 pkt 7 ustawy Prawo budowlane, a jeśli tak, to czy zostały one wykonane samowolnie, tj. bez wymaganego pozwolenia na budowę lub zgłoszenia.
Pozytywne ustalenie w tych wszystkich zakresach stanowi - co do zasady - podstawę do wdrożenia trybu postępowania przewidzianego w art. 50-51 ustawy Prawo budowlane, zmierzającego do legalizacji przedmiotowych robót i doprowadzenia obiektu do stanu zgodnego z prawem. W postępowaniu w sprawie legalności robót budowlanych organ wydaje decyzje merytoryczne, orzekając w nich o nałożeniu obowiązku określonego zachowania się strony - stosownie do art. 51 ustawy Prawo budowlane poprzez nakazanie zaniechania dalszych robót budowlanych bądź rozbiórki obiektu budowlanego lub jego części, bądź doprowadzenia obiektu do stanu poprzedniego albo poprzez nałożenie obowiązku wykonania określonych czynności lub robót budowlanych w celu doprowadzenia wykonywanych robót budowlanych do stanu zgodnego z prawem. Na gruncie ustawy Prawo budowlane brak jest natomiast podstaw do wydania decyzji, w której osnowie organ orzekałby o legalności bądź samowolności robót. Jeśli zatem w trakcie postępowania organ stwierdzi, że prace są wykonywane na podstawie aktualnego pozwolenia lub zgłoszenia, bądź na ich wykonanie nie jest wymagane pozwolenie ani zgłoszenie, wówczas nie wydaje w tej mierze decyzji orzekającej o legalności obiektu lecz decyzję o umorzeniu postępowania prowadzonego w przedmiocie ewentualnej samowoli, jako bezprzedmiotowego, na podstawie art. 105 § 1 k.p.a., który stanowi, że gdy postępowanie z jakiejkolwiek przyczyny stało się bezprzedmiotowe w całości albo w części, organ administracji publicznej wydaje decyzję o umorzeniu postępowania odpowiednio w całości albo w części. Decyzja o umorzeniu postępowania nie rozstrzyga zatem o materialnoprawnych uprawnieniach i obowiązkach stron i jest równoznaczna z brakiem przesłanek do merytorycznego orzekania co do istoty sprawy. Jej wydanie jest obligatoryjne w przypadku bezprzedmiotowości.
Źródło: Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu z dnia 5 sierpnia 2014 r. II SA/Op 204/14
