Wyjątkiem od zasady dobrowolności przy tworzeniu, przystępowaniu i występowaniu ze związków międzygminnych jest art. 64 ust 4 u.s.g. zgodnie z którym gmina, może zostać zobowiązana na podstawie ustawy, do utworzenia związku międzygminnego. Ustawa określa w takim przypadku zadania związku i tryb zatwierdzenia jego statutu (ustawa o samorządzie powiatowym nie nakłada takiego obowiązku na powiaty czy miasta na prawach powiatu).

Z obligatoryjności tworzenia i przystępowania do związków międzygminnych wynika zakaz występowania członków oraz likwidacji związku z inicjatywy członków. Zwrot „obowiązek utworzenia związku może być nałożony tylko w drodze ustawy" rozumiany jest dwojako. Z jednej strony jako obowiązek tworzenia związku wynikający z ustawy (gdyż nie istnieje środek, który mógłby zmusić gminy do wykonania ciążącego na niej obowiązku ustawowego) (A. Agopszowicz, Związki i porozumienia międzygminne, [w]: A. Agopszowicz, Z. Gilowska, Ustawa o gminnym samorządzie terytorialnym. Komentarz, Warszawa 1999, s. 443) Z drugiej zaś wskazano, że ustawa jest jedynie źródłem obowiązku dla wskazanych w niej gmin do utworzenia związku międzygminnego (L. Kieres, Związki i porozumienia komunalne, Samorząd terytorialny 1991, nr 10, str. 5.)

Dalsza część na stronie partnerstwa.jst.org.pl