Z lektury dokumentów oraz przede wszystkim z głosów od Państwa wiemy, że proces przygotowania do nowego okresu polityki spójności 2014-2020 przebiega w regionach różnie. Wiele urzędów marszałkowskich zaktualizowało strategie rozwoju województwa oraz przygotowało projekty regionalnych programów operacyjnych w ścisłej współpracy z samorządami lokalnymi. Niestety, dochodzą nas także głosy, że zdarzają się przypadki narzucania nowych rozwiazań społecznościom lokalnym, bez wysłuchania ich głosu. Dzieje się tak przy wytyczaniu obszarów funkcjonalnych i tzw. obszarów strategicznej interwencji. A ma to zasadnicze znaczenie dla samorządów, bowiem jest kluczem do podziału pieniędzy. Dlatego przypominamy podstawowe informacje dotyczące tych pojęć. Dziś o obszarach funkcjonalnych.

 Zintegrowane podejście terytorialne

Następujące w ostatnich latach zmiany w formułowaniu europejskiej polityki spójności oraz polskiej polityki rozwoju polegają na przechodzeniu od ich podejścia sektorowego do zintegrowanego podejścia terytorialnego. Zasadniczym założeniem tego podejścia jest ujęcie terytoriów określanych nie administracyjnie, a funkcjonalnie. Stąd wzięło się określenie, którego wszyscy uczymy się dziś stosować – obszary funkcjonalne. Działania podejmowane wobec obszarów funkcjonalnych muszą być ze sobą zintegrowane, co oznacza, że wszelkie podmioty publiczne podejmujące takowe działania muszą ze sobą współpracować (zarządzanie wielopoziomowe). Takie podejście zastosowano w podstawowych dokumentach perspektywicznych na poziomie krajowym i będących punktem odniesienia dla programowania rozwoju samorządów lokalnych: Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego (KSRR) i Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju (KPZK).

Obszary funkcjonalne

Obszary funkcjonalne, które mają być obecnie podmiotem polityk publicznych, KPZK definiuje jako terytoria charakteryzujące się wspólnymi cechami geograficznymi (społeczno-gospodarczymi i przestrzennymi). Cele i instrumenty polityki regionalnej i przestrzennej są różnicowane w zależności od specyfiki poszczególnych obszarów funkcjonalnych i ukierunkowane na wykorzystanie ich specyficznego potencjału dla osiągania celów rozwojowych kraju.

W KPZK zaproponowano klasyfikację obszarów funkcjonalnych, wychodząc od cztery podstawowych typów, według których następnie przeprowadzono ich klasyfikację. Te ogólne kategorie, to:

1. obszary określone w odniesieniu do całego systemu osadniczego, wyznaczone na podstawie stopnia urbanizacji, obejmujące obszary miejskie – rdzenie i ich strefy funkcjonalne – i obszary funkcjonalne wiejskie;
2. obszary wyznaczone na podstawie typu potencjału rozwojowego ze względu na występowanie szczególnego zjawiska z zakresu gospodarki przestrzennej i warunków dla polityki rozwoju w skali makroregionalnej;
3. wyznaczone ze względu na możliwość wystąpienia konfliktów przestrzennych związanych ze sposobem wykorzystania ich potencjału przyrodniczego i kulturowego;
4. wymagające restrukturyzacji i rozwoju nowych funkcji przy użyciu instrumentów właściwych polityce regionalnej, na tych obszarach dochodzi do kumulacji problemów o charakterze społeczno-gospodarczym, co staje się barierą dla osiągania spójności przestrzennej kraju.

Zbiór otwarty

Nie będziemy w tym artykule prezentować całej klasyfikacji obszarów funkcjonalnych, zawartej w KPZK. Kilkakrotne już ją przedstawialiśmy na łamach dziennika Warto Wiedzieć, łatwo można do niej sięgnąć w dokumencie Koncepcji. Natomiast w kontekście tworzenia regionalnych programów operacyjnych, czyli systemów wdrażania funduszy rozwojowych na najbliższe lata, chcemy zwrócić uwagę na pewien ważny aspekt.

Autorzy KPZK wyraźnie podkreślają, że "zbiór obszarów funkcjonalnych jest zbiorem otwartym – liczba i zasięg geograficzny takich obszarów zależy od celu, jakiemu delimitacja ma służyć". W odniesieniu do poszczególnych obszarów problemowych autorzy KPZK nie przesądzają o ich szczegółowej delimitacji w terenie, pozostawiając to zadanie odpowiednim organom państwa, w tym samorządowi terytorialnemu. Jednocześnie podkreślają, iż "delimitacja tych obszarów będzie się odbywać przede wszystkim na poziomie regionalnym lub lokalnym.” A „(..) dla zapewnienia partnerstwa i współpracy zostaną wypracowane metody konsultacji zasięgu obszarów funkcjonalnych i zapisu planów ich zagospodarowania.”.

Pamiętajmy także o tym, że zasada partnerstwa została wpisana do najważniejszego dokumentu programującego interwencję funduszy polityki spójności, tj. Umowy Partnerstwa 2014-2020, ponieważ jest jedną z trzech podstawowych zasad horyzontalnych polityki spójności.

Przedstawiciele samorządów lokalnych mogą czuć się upoważnieni, umocowani zapisami najważniejszych dokumentów do oczekiwania od władz i urzędników regionalnych partnerskiego podejścia i przestrzegania zasady nie tylko konsultacji, ale i negocjacji uwarunkowań wdrażania polityki regionalnej. Natomiast do przedstawicieli urzędów marszałkowskich kierujemy apel o przestrzeganie zasady wielopoziomowego zarządzania i zachowania dla lokalnych społeczności przysługującego im prawa oczekiwania z Państwa strony partnerskiej postawy. Wówczas z pewnością uda się wypracować mechanizm optymalny, czyli kompromisowy ze względu na mozliwości, ale maksymalnie ujmujący zdanie wszystkich partnerów tego procesu, od których jednocześnie zależy powodzenie wdrażania nowego systemu.