W związku z przejściem na emeryturę lub rentę pracownikowi przysługuje jednorazowa odprawa.
To swoista rekompensata wypłacana w związku z zakończeniem kariery zawodowej. W przypadku pracowników samorządowych wysokość tego świadczenia określa ustawa z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych. Zgodnie z jej art. 38 ust. 3 wysokość odprawy jest uzależniona od liczby przepracowanych lat pracy i stanowi wielokrotność wynagrodzenia (a nie wynagrodzenia zasadniczego, jak przy dodatku stażowym) pracownika samorządowego.
I tak, po 10 latach pracy pracownik otrzyma świadczenie w wysokości dwumiesięcznego wynagrodzenia. Po 15 latach pracy - trzymiesięcznego a po 20 latach pracy - sześciomiesięcznego wynagrodzenia.
Lepiej niż na zasadach ogólnych
Pracownicy samorządowi mają prawo do odprawy na wyższym poziomie od ogółu pracowników. Z art. 92[1] kodeksu pracy wynika bowiem, że pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę lub emeryturę, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia. W świetle kodeksu pracy pracownik, który otrzymał odprawę, nie może ponownie nabyć do niej prawa.
Nie ma przy tym przeciwwskazań, aby wewnętrzne przepisy płacowe obowiązujące u danego pracodawcy przyznawały pracownikom odprawy w wyższej wysokości.
Nie tylko wysokość świadczenia określona w kodeksie pracy jest inna niż w ustawie o pracownikach samorządowych. Kodeks wprost wymaga też, aby pracownik w związku z przejściem na emeryturę przestał pozostawać w zatrudnieniu – choć w praktyce wystarcza, aby pracownik rozwiązał umowę o pracę a następnie zawarł nowy stosunek pracy, po to tylko, aby otrzymać odprawę.
Podstawa odejścia
Ustanie stosunku pracy może nastąpić na skutek wypowiedzenia czy porozumienia stron. Pracownik może jednak nie dostać odprawy w razie zwolnienia dyscyplinarnego.
Potwierdza to wyrok Sądu Najwyższego z 26 listopada 2013 r., sygn. akt. II PK 60/13. W orzeczeniu tym SN wyjaśnił, że odprawa emerytalna, mimo że jest świadczeniem powszechnym (art. 92[1] k.p.), to jednak stanowi odkreśloną gratyfikację, przede wszystkim za staż pracy (emerytalny), ale także za właściwe wykonywanie pracy. Jeżeli dochodzi do ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków, to rozwiązanie z takiej przyczyny stosunku pracy może nie uzasadniać przyznania prawa do odprawy emerytalnej, czyli pozytywnego stwierdzenia, że stosunek pracy ustał w związku z przejściem na emeryturę. Prawo do odprawy emerytalnej wynika z „ustania" zatrudnienia, gdy pracodawca zawiera ugodę sądową i odstępuje od rozwiązania umowy o pracę w trybie art. 52 k.p. Pozytywna przesłanka prawa do odprawy emerytalnej spełnia się również wtedy, gdy pracownik przechodzi na emeryturę w związku z ustaniem stosunku pracy.
Z kolei ustawa o pracownikach posługuje się stwierdzeniem, że „w związku z przejściem na emeryturę lub rentę pracownikowi przysługuje jednorazowa odprawa” (ustawa z 1990 r. stanowiła, że odprawa należy się „przy przechodzeniu na emeryturę”).
Obiektywny związek
Zatem przesłanką nabycia prawa do odprawy przez pracownika samorządowego jest istnienie związku między ustaniem stosunku pracy a przejściem na emeryturę lub rentę. Orzekał o tym Sąd Najwyższy w wyroku z 15 czerwca 2011 r., sygn. akt I PK 269/10. W orzeczeniu tym SN jednocześnie wyjaśnił, że związek ustania stosunku pracy z przejściem na emeryturę lub rentę nie jest tym samym, czym rozwiązanie stosunku pracy z powodu przejścia na emeryturę lub rentę.
Związek między ustaniem stosunku pracy a nabyciem prawa do emerytury lub renty może mieć charakter czasowy (ustanie stosunku pracy zbiega się w czasie z nabyciem prawa do świadczenia niezależnie od przyczyny rozwiązania stosunku pracy), przyczynowy (ustanie stosunku pracy następuje dlatego, że pracownikowi przysługuje prawo do świadczenia), bądź czasowo-przyczynowy (przyczyną rozwiązania stosunku pracy jest nabycie prawa do emerytury lub renty i rozwiązanie następuje w chwili przyznania świadczenia). Między rozwiązaniem stosunku pracy a nabyciem prawa do świadczenia może zachodzić także związek funkcjonalny (w istocie przyczynowo-czasowy) - rozwiązanie stosunku pracy następuje wprawdzie przed ustaleniem prawa do świadczenia, ale przyznanie świadczenia jest konsekwencją sytuacji bezpośrednio poprzedzającej ustanie zatrudnienia.
Pojęcie przejścia na emeryturę lub rentę interpretowane jest zatem w kategoriach obiektywnych, co oznacza, że nie jest ważny zamiar pracownika skorzystania z tych świadczeń, lecz rzeczywisty, obiektywny skutek w postaci skorzystania z przyznanego świadczenia w związku z ustaniem stosunku pracy.
Za każdym razem zmiana statusu pracownika lub pracownika - emeryta (rencisty) na status wyłączenie emeryta (rencisty) jest przejściem na emeryturę lub rentę w rozumieniu art. 92[1] § 1 k.p. i art. 38 ust. 3 ustawy o pracownikach samorządowych. Tak też uznał Sąd Najwyższy w wyroku z 1 października 2013 r., sygn. akt II PK 14/13, wyjaśniając jeszcze, że następuje ono zawsze i tylko przez ustanie stosunku pracy.
Jak natomiast czytamy w wyroku Sądu Najwyższego z 31 marca 2015 r., sygn. akt II PK 136/14 zwroty „przy przechodzeniu na emeryturę" (art. 21 ust. 1 ustawy z 1990 r. o pracownikach samorządowych) i „w związku z przejściem na emeryturę” (art. 38 ust. 3 ustawy z 2008 r. o pracownikach samorządowych), jedynie odsyłały do unormowania przesłanek nabycia odprawy emerytalnej w art. 92[1]k.p., a ich istotna i odmienna treść normatywna sprowadzała się do korzystniejszego uregulowania wysokości odprawy.
Co ciekawe, wcześniejsze pobranie przez pracownika odprawy z tytułu przejścia na rentę inwalidzką nie wyklucza od razu późniejszego otrzymania odprawy emerytalnej na podstawie ustawy o pracownikach samorządowych.
Inne świadczenia
Orzekał o tym Sąd Okręgowy w Elblągu w wyroku z 16 kwietnia 2014 r., sygn. akt IV Pa 2/14. Pracownica nie będąc jeszcze pracownicą samorządową otrzymała odprawę rentową w wysokości odpowiadającej trzymiesięcznemu wynagrodzeniu. Pracowała później w strukturach samorządowych. Jako taki pracownik, przechodząc na emeryturę powinna otrzymać odprawę emerytalną na podstawie ustawy o pracownikach samorządowych odpowiadającą sześciomiesięcznemu wynagrodzeniu. Sąd Okręgowy uznał, że fakt wcześniejszego otrzymania odprawy nie może pozbawiać jej uprawnienia przysługującego jej według przepisów szczególnych. Jednak nie jest to nowa odprawa w pełnej wysokości – 6 miesięcznego wynagrodzenia ,lecz ta sama odprawa wypłacona z tytułu uzupełnienia , tak aby jej wysokość odpowiadała przepisom szczególnym regulującym wysokość odprawy emerytalnej dla pracowników samorządowych.
Wysokość odprawy emerytalno-rentowej oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy a do okresów pracy uprawniających do odprawy w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy wlicza się wszystkie poprzednio zakończone okresy zatrudnienia oraz inne okresy, jeżeli z mocy odrębnych przepisów podlegają one wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze (podobnie jak przy nagrodzie jubileuszowej i dodatku stażowym, o czym już pisaliśmy tutaj).
Niezbywalne prawo
Pracownik, któremu nie wypłacono odprawy, ma o nią roszczenie. A gdy mu ją przyznano, nie może się jej zrzec. - Odprawa nie może podlegać zrzeczeniu przez pracownika, np. przez zwrot na rachunek pracodawcy należnie pobranego świadczenia - wyjaśnia Krzysztof Walczak w Komentarz do ustawy o służbie cywilnej, [w:] Prawo urzędnicze. Komentarz pod red. Krzysztofa W. Barana, publ. LEX 2014. Nie może też, podobnie jak i wynagrodzenia scedować wypłaty na kogoś innego.
