Brak zainteresowania i dbałości o powierzony majątek wytyka NIK większości zarządców publicznych jezior. Niemal nie korzystają oni z prawa do inwentaryzacji, rzadko kontrolują stan linii brzegowej, a zlokalizowane samowole budowlane likwidują incydentalnie i nieskutecznie. Wykorzystuje to część właścicieli nieruchomości położonych nad jeziorami i nielegalnie grodzi dostęp do jezior, uniemożliwiając obywatelom swobodne korzystanie z plaż i terenów przybrzeżnych jezior należących do Skarbu Państwa.

Jednocześnie NIK wskazuje także, że na wielu jeziorach po prostu brakuje gospodarza. Mimo bowiem upływu kilkunastu lat od wejścia w życie ustawy Prawo wodne, blisko połowa jezior należących do Skarbu Państwa na obszarze skontrolowanych sześciu województw ma wciąż nieuregulowany stan prawny.

Ogólnopolska kontrola dot. zapewnienia powszechnego dostępu do jezior została podjęta w związku z ustaleniami wcześniejszych kontroli lokalnych, przeprowadzonych przez delegatury NIK na terenie województw warmińsko-mazurskiego, zachodniopomorskiego i wielkopolskiego, które wykazały, że ograniczanie dostępu do jezior poprzez grodzenie linii brzegowej oraz zawłaszczanie obszarów niepokrytych wodą, lecz stanowiących część działki oznaczonej jako jezioro, jest zjawiskiem częstym.

Przeprowadzone przez kontrolerów NIK oględziny fragmentów linii brzegowej 25 jezior, wykazały aż 75 przypadków grodzenia linii brzegowej jezior w sposób uniemożliwiający przejście brzegiem jeziora. Ustalenia kontroli wskazują, że zdarzają się przypadki, że ogrodzenia wzniesione przez właścicieli posesji przylegających do jeziora „wchodzą” w głąb lustra wody nawet na kilka metrów (m.in. nad jeziorami Drawsko, zachodniopomorskie, Inulec, warmińsko-mazurskie, czy Sępoleńskim, kujawsko-pomorskie).   

Kontrolerzy ujawnili też liczne przypadki (411) samowolnego wzniesienia na gruntach Skarbu Państwa urządzeń wodnych i obiektów budowlanych (m.in. nabrzeży, pomostów, przystani), a także bezprawnego wykorzystywania takich gruntów. Skrajnym przykładem jest jedno z jezior w województwie pomorskim, nad brzegiem którego działa ośrodek szkoleniowo-rekreacyjny. Na potrzeby ośrodka bezumownie zagospodarowano tam grunty Skarbu Państwa o powierzchni blisko 1,5 tys. m2. Bez wymaganych pozwoleń wyremontowano stojące tam budynki - bar i hangar na łodzie, a nad samym brzegiem wzniesiono dwa pomosty i slip do wyciągania łodzi.

Podstawową przyczyną bezprawnego grodzenia dostępu do jezior i samowoli budowlanych na nabrzeżach jest brak gospodarza, który egzekwowałby przestrzeganie zakazu grodzenia nieruchomości przyległych do powierzchniowych wód publicznych w odległości mniejszej niż 1,5 m od linii brzegu. Kontrola NIK wykazała bowiem, że pomimo upływu ponad 14 lat od wejścia w życie ustawy Prawo wodne, blisko połowa jezior (aż 1500) należących do Skarbu Państwa na obszarze skontrolowanych województw ma wciąż nieuregulowany stan prawny. W ewidencji gruntów i budynków w wielu przypadkach jako zarządcy wód publicznych figurują podmioty do tego nieuprawnione, w tym także osoby fizyczne lub podmioty prywatne.
Ustalenia kontroli wskazują jednak także, że nawet tam, gdzie zarządcy są znani, nie widać dbałości o majątek Skarbu Państwa. Liczba kontroli zapewnienia powszechnego dostępu do jezior i dbałości o majątek Skarbu Państwa, przeprowadzona przez ustalonych zarządców wód, czyli Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej i działające w imieniu marszałków Zarządy Melioracji i Urządzeń Wodnych jest niewspółmiernie mała w stosunku do skali stwierdzonych przez NIK nieprawidłowości.

Wnioski i uwagi NIK

Najwyższa Izba Kontroli wskazała, że przyczyną stwierdzonych nieprawidłowości są m.in. wadliwe regulacje prawne i rozwiązania organizacyjne w obszarze zarządzania wodami publicznymi. Aby poprawić skuteczność działań organów państwa odpowiedzialnych, zarówno za egzekwowanie powszechnego dostępu do jezior stanowiących wody publiczne, jak również za gospodarowanie przybrzeżnymi gruntami Skarbu Państwa wchodzącymi wspólnie z jeziorami w skład tych samych działek, niezbędne są zmiany organizacyjne i legislacyjne.  W związku z tym NIK wystąpiła do Ministra Środowiska o podjęcie działań w celu dokonania zmian w obowiązujących przepisach, w tym przede wszystkim do:

• zobowiązania podmiotów wyznaczonych do wykonywania uprawnień właścicielskich w stosunku do jezior, także do gospodarowania gruntami niepokrytymi wodą, stanowiącymi jedną działkę ewidencyjną (będącą własnością Skarbu Państwa),
• ustalenia przepisów umożliwiających organom administracji publicznej wyegzekwowanie od władających gruntami przyległymi do jezior zlikwidowania przeszkód uniemożliwiających przejście wzdłuż linii brzegu,
• wprowadzenia rozwiązań prawnych gwarantujących sprawne i skuteczne uregulowanie stanu prawnego jezior należących do Skarbu Państwa.

Więcej: nik.gov.pl