Kraj unitarny z trójszczeblowym samorządem terytorialnym, który stanowią: gminy, departamenty i regiony.

Mowa o Francji. Rozwój samorządu terytorialnego tego kraju został zapoczątkowany w okresie Wielkiej Rewolucji Francuskiej.

Regulacje zawarte w Ustawie Konstytuanty z 1789 r. ukształtowały ustrój i zasady funkcjonowania gmin, które w zakresie zadań własnych uzyskały status odrębnej osoby prawnej. Potem rządy Napoleona hamowały rozwój samorządności, aby odrodzić się w III Republice. Ustawę o departamentach uchwalono w 1871 r., potem ustawę o gminach. Te ostatnie zyskały status związków lokalnych wyposażonych we własne kompetencje oraz pochodzące z wyborów rady i merów. Departamenty łączą funkcje jednostek administracyjnych i nadzorujących samorząd lokalny.

Jeszcze do końca lat 70. XX w. Francja była mocno scentralizowana. Najważniejsze zadania publiczne wykonywały władze państwowe. Natomiast gminy i departamenty miały ograniczony zakres kompetencji. Uchwały tych jednostek były poddawane kontroli perfekta, który był jednocześnie organem wykonawczym w departamencie i przedstawicielem rządu.

Proces decentralizacji

Z początkiem lat 80. rozpoczęły się reformy, które miały na celu decentralizację. Wzmocniono pozycję regionów. Poszerzono kompetencje departamentów. Otrzymały istotne zadania, które wcześniej leżały w gestii władzy centralnej (np. polityka i usługi socjalne). Gminom powierzono ważne kompetencje w dziedzinie urbanizacji. Kolejny etap reform rozpoczął się w 2003 r. Jego zadaniem stało się pogłębianie decentralizacji.

Dziś (dane z Wikipedii za 2016 r.) Francja podzielona jest na 18 regionów, w tym 13 z nich stanowi część europejska i 5 to część zamorska. Departamentów jest 101 (96 – część europejska i 5 – europejska). Najwięcej jest gmin – łącznie ich liczba wynosi 36 658 część europejska to 36 529, zamorska – 129).

Gminy

Gminy są jednostka podstawową i bardzo zróżnicowane pod względem liczby mieszkańców, przy czym większość z nich to jednostki małe. Francuskie gminy są okręgami lokalnej samorządności. Są też okręgami wyborczymi, w których społeczność lokalna wybiera swych reprezentantów do rad gmin.

Gminy realizują szereg zadań własnych. Są to m.in.: budowa i utrzymanie dróg gminnych, organizacja transportu publicznego, zakładanie, utrzymanie i prowadzenie przedszkoli i szkół podstawowych, prowadzenie gminnych ośrodków pomocy społecznej, budowa i prowadzenie gminnych oczyszczalni ścieków i wysypisk odpadów, gospodarka wodna na terenie gminy, dostarczanie wody, gazu, elektryczności oraz odprowadzanie ścieków, budowa i utrzymywanie zasobów mieszkaniowych gminy, przygotowywanie planu zagospodarowania przestrzennego gminy i prowadzenie spraw związanych z zabudową i architekturą w gminie.

Gmina może też wykonywać wszystkie zadania, o ile nie są one zastrzeżone dla innych organów administracji publicznej.

Drugą grupą kompetencji gminnych są zadania wykonywane w imieniu państwa. Do nich należy prowadzenie urzędów stanu cywilnego, organizacja głosowań, prowadzenie spisów powszechnych, organizowanie porządku na drogach w tym ustalanie zasad ruchu drogowego, pełnienie funkcji nadzoru budowlanego, zapewnienie przestrzegania przepisów sanitarnych, w tym weterynaryjnych. Wszystkie te zadania wykonywane są przez organ wykonawczy w gminie, mera.

Organem stanowiącym w gminie francuskiej jest rada gminy. Jest to organ wyłaniany w drodze wyborów bezpośrednich. Wybory te odbywają się co sześć lat. Do zadań rady gminy należy rozstrzyganie spraw gminnych poprzez uchwalanie uchwał, wyrażanie opinii w sprawach, jeżeli przepisy prawa tak stanowią; formułowanie wniosków w sprawach interesu lokalnego.

Do wyłącznej kompetencji rady gminy należy podejmowanie uchwał w sprawach utworzenia przedszkola i szkoły podstawowej, uchwalanie budżetu i podejmowanie uchwał dotyczących mienia komunalnego, także uchwał w sprawie tworzenia służb gminnych (np. sanitarnych).

Organem wykonawczym, jak już pisaliśmy w gminie jest mer. Mer i jego zastępcy są wybierani na okres kadencji rady gminy spośród jej członków większością bezwzględną całego składu rady w wyborach tajnych. Do jego zadań w zakresie działania w imieniu państwa należy: wykonywanie zadań z zakresu bezpieczeństwa publicznego, zapewnienie wykonywania ustaw i rozporządzeń na terenie gminy, organizowanie wyborów, referendów i spisów powszechnych, urzędowe poświadczanie podpisów, pełnienie funkcji urzędnika stanu cywilnego

Wykonywanie zadań z zakresu administracji rządowej przez mera podlega nadzorowi prefekta departamentu i ma znamiona typowej podległości służbowej.

Mer jest też szefem administracji gminnej - jest kierownikiem urzędu gminy i organizuje jego pracę, wykonuje w stosunku do pracowników czynności z zakresu prawa pracy.

Departamenty

Drugi szczebel samorządowy stanowią departamenty. Do ich zadań należy budowa i utrzymanie dróg departamentowych oraz dużych dróg międzygminnych, utrzymanie miejscowej kolei, ochrona socjalna młodzieży oraz osób starych oraz budownictwo - plany przestrzenne, gospodarka mieszkaniowa - mieszkania socjalne, doradztwo, transport i komunikacja, szkolnictwo wyższe zawodowe oraz średnie, sprawy socjalne - pomoc socjalna, pomoc młodzieży, niepełnosprawnym.

Organem uchwałodawczym departamentu jest rada główna. Jest ona wybierana w wyborach bezpośrednich i powszechnych. Na każdy okręg wypada jeden radny. Kadencja wynosi 6 lat. Rada wybiera ze swego grona na 3 lata przewodniczącego i od 4 do 10 zastępców, możliwe jest również wybieranie dalszych członków. Przewodniczący przygotowuje projekty uchwał rady oraz czuwa nad wykonaniem uchwał.

Organem administracji państwowej na poziomie departamentu jest komisarz republiki. Jest on reprezentantem rządu, powoływanym przez Prezydenta. Posiada on funkcje nadzorcze nad samorządem terytorialnym. Wykonuje te zadania, które nie zostały przekazane samorządowi. Ma prawo uczestniczyć w sesjach rady. Przewodniczy ponad 50 komisjom doradczym.

Regiony

Trzeci szczebel samorządu stanowią regiony. Region, jako wspólnota terytorialna, powstał w 1982 r. Posiada kompetencje w zakresie: planowania rozwoju społeczno-gospodarczego (np. opiniowanie planu krajowego), mieszkalnictwa (m.in. opracowanie i wdrażanie programu poprawy warunków mieszkaniowych), badań naukowych (np. opracowywanie i realizowanie programu w dziedzinie preorientacji zawodowej; prawo tworzenia nowych placówek oświatowo-wychowawczych i szkół średnich), uprawnień gospodarczych (m.in. przyznanie prawa subsydiowania przedsiębiorstw czy przyznanie prawa stanowienia zwolnień podatkowych).

Organami stanowiącymi w regionie są rady regionalne. Są one wybierane w wyborach powszechnych i bezpośrednich. Liczba członków rady zależy od liczby ludności regionu i wynosi. Na jej czele stoi przewodniczący regionu. Ponadto prefekt regionu koordynuje działania rządu w departamentach wchodzących w skład danego regionu. Ze względu na pewne odmienności Korsyka ma inny status niż pozostałe regiony. Na jej czele stoi zgromadzenie terytorialne.

Finanse

Jednostki samorządu terytorialnego mają samodzielność finansową zarówno w zakresie dochodów, jak i wydatków. Źródła finansowania obejmują podatki, opłaty, transfery z budżetu państwa, budżetu Unii Europejskiej oraz budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego oraz pożyczki i nadwyżki z lat ubiegłych służące finansowaniu inwestycji.

Źródło: Joanna Śmiechowicz, Samorząd terytorialny we Francji – organizacja, zadania i finanse, publ. w Ekonomiczne i organizacyjne instrumenty wspierania rozwoju lokalnego i regionalnego. Przedsiębiorczość, instytucje wsparcia i gospodarka finansowa, (red.) B. Filipiak, Zeszyty Naukowe nr 500, Ekonomiczne Problemy i Usługi nr 21, Uniwersytet Szczeciński; Wikipedia; www.wsap.edu.pl (prezentacja Samorząd terytorialny we Francji)