JST może być organem tworzącym podmiot leczniczy, który jest lub nie jest przedsiębiorcą. Jeżeli podmiot leczniczy nie jest to przedsiębiorcą, to działa w formule samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej. Jeżeli podmiot leczniczy jest przedsiębiorcą, to oznacza, że jest to spółka prawa handlowego – spółka akcyjna lub z ograniczoną odpowiedzialnością, w których to spółkach JST ma wszystkie akcje lub udziały lub większość akcji lub udziałów jest jej własnością. Jednak nawet posiadanie przez JST mniejszościowego pakietu akcji lub udziałów nie wyklucza możliwości sprawowania nadzoru nad podmiotem leczniczym. Jest to kwestia zawarcia przez JST stosownych zapisów w aktach założycielskich spółek.
W okresie, gdy nie obowiązywała ustawa o działalności leczniczej, zasady funkcjonowania zakładu opieki zdrowotnej oraz sprawowania nadzoru nad nim regulowała ustawa o zoz. Stąd w obecnych podmiotach leczniczych niebędących przedsiębiorcą, samodzielnych publicznych zakładach opieki zdrowotnej (spzoz), zachowało się wiele z poprzednich uregulowań prawnych. Mimo, że upłynął okres na dostosowanie się do obecnie obowiązujących przepisów ustawy o działalności leczniczej. Występują też różnice w uregulowaniach prawnych dotyczących relacji JST a podmiot leczniczy w zależności od tego, czy jest on przedsiębiorcą czy nie. W obu przypadkach, JST jest organem tworzącym podmiot leczniczy. W zależności od woli JST różnie kształtują się relacje związane z majątkiem, który jest wykorzystywany przez podmiot leczniczy w formule spzoz, do udzielania świadczeń zdrowotnych. Majątek ten może być własnością JST, który oddał go podmiotowi leczniczemu w nieodpłatne użyczenie. Może być taka sytuacja, że majątek jest własnością SPZOZ. Jednak w przypadku przekształcania SPZOZ w spółkę, majątek ten może być przeznaczony na kapitał założycielski spółki, lub samorząd może pozostawić go do swojego władztwa i wydzierżawiać podmiotowi leczniczemu za opłatą. Podobna sytuacja może również wystąpić, gdy podmiot leczniczy już jest przedsiębiorcą. Może być wyposażony w cały lub częściowy majątek. Majątek może nadal być własnością JST, która wydzierżawia go podmiotowi leczniczemu.
Relacje pomiędzy JST a podmiotem leczniczym funkcjonującym jako spółka kapitałowa jest zróżnicowana. Możemy mówić o sytuacji, w której JST jest jedynym lub większościowym akcjonariuszem lub udziałowcem. Funkcjonowanie tego typu spółek reguluje kodeks spółek handlowych. JST dokonuje powołania spółki i poprzez wpływ na treść aktu założycielskiego – umowy spółki, ma wpływ na kształtowanie struktury i formy przyszłego podmiotu leczniczego. Np. zamiast rady społecznej ze swoimi kompetencjami, jest powoływana rana nadzorcza i/lub komisja rewizyjna, której zakres działania i odpowiedzialności reguluje Ksh.
Regulacje prawne zawarte w ustawie o działalności leczniczej, zarówno wobec podmiotów leczniczych działających jako przedsiębiorca i niebędących przedsiębiorcą, nie zwalania JST od obowiązku kształtowania i wpływania na bezpieczeństwo zdrowotne społeczeństwa na terenie podległym samorządowi. Samorząd powinien stworzyć dokument określający strategię działania systemu ochrony zdrowia na podległym mu terenie. Strategia powinna być spójna ze strategią oraz planami zdrowotnymi tworzonymi przez Ministerstwo Zdrowia oraz strategią i planami zdrowotnymi tworzonymi przez samorząd wyższego szczebla. Tylko wówczas może powstać plan, który w sposób kompleksowy zapewni ubezpieczonym bezpieczeństwo zdrowotne oraz odpowiedni dostęp do świadczeń zdrowotnych. W zależności od rodzajów udzielanych świadczeń zdrowotnych, które są głównie tzw. pozostałością historyczną, JST może kształtować, zwłaszcza w dłuższej perspektywie czasowej, zmiany w rodzajach i zakresach świadczeń zdrowotnych. Powinny one odpowiadać na obecne, a zwłaszcza na przyszłe zapotrzebowanie na usługi zdrowotne, które zależą od wielu czynników: wielkości populacji, struktury demograficznej, stopnia uprzemysłowienia, struktury zatrudnienia, warunków geograficznych, dróg komunikacji oraz posiadanej przez podmioty lecznicze, bazy lokalowej i potencjału personelu medycznego.
Do zadań JST należy też sprawowanie profilaktyki zdrowotnej dla społeczeństwa z terenu podległego samorządowi. Te zadania można realizować przez absorpcje programów profilaktycznych tworzonych przez Ministerstwo Zdrowia, NFZ lub samorząd województwa marszałkowskiego i ich realizacje na terenie powiatu. JST może również tworzyć własne programy profilaktyczne, które będą realizowane za środki pochodzące w całości lub części, z budżetu samorządu. Tu też istnieje możliwość uzyskania wsparcia ze środków unijnych oraz funduszy celowych.
Źródło: materiał powstał w ramach projektu "Innowacyjna i sprawna administracja" współfinansowanego ze środków UE w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, a realizowanego przez Związek Powiatów Polskich; autor: Janusz Atłachowicz
