Najwyższa Izba Kontroli skrytykowała sposób przygotowania i realizacji rządowego konkursu „Razem Możemy Więcej”, którego celem była integracja i aktywizacja zawodowa cudzoziemców w Polsce. Kontrola przeprowadzona w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej oraz u 20 realizatorów wykazała liczne uchybienia proceduralne, błędy w rozliczeniach i brak systemowych rozwiązań umożliwiających rzetelne monitorowanie efektów programu.
Konkurs „Razem Możemy Więcej” był częścią Programu Aktywizacyjnego dla Cudzoziemców na lata 2022–2025, uruchomionego w reakcji na bezprecedensowy napływ uchodźców po wybuchu wojny w Ukrainie. W jego ramach zawarto umowy z 112 podmiotami na kwotę ponad 102 mln zł, z czego do sierpnia 2024 r. wydatkowano niemal 98 mln zł. Mimo znaczącej skali działania, NIK wskazała na fundamentalne braki w przygotowaniu oraz późniejszym nadzorze nad realizacją projektów.
Najpoważniejsze zarzuty dotyczą braku spójnej polityki migracyjnej w czasie ogłoszenia konkursu oraz niewystarczającego powiązania programu z innymi dokumentami strategicznymi rządu. Krytycznie oceniono również sposób konstruowania konkursu – brak było przejrzystych kryteriów oceny, mierników skuteczności, a także jasno określonych wskaźników pozwalających na późniejsze zmierzenie efektów wsparcia.
Zespół oceniający oferty, mimo że składał się z 17 członków i dodatkowych pracowników ministerstwa, działał bez odpowiedniego przeszkolenia. Oferty oceniano indywidualnie, bez pełnych spotkań zespołu, a uzasadnienia przyznanych punktów nie były dokumentowane. Dodatkowo, 14 projektów zakwalifikowano mimo niespełnienia wymogów formalnych, a pięć ofert przyjęto po upływie terminu składania zgłoszeń.
Zgłoszono 867 ofert, z których do realizacji wybrano jedynie 112 – zaledwie 13% całości. Zrealizowane projekty objęły łącznie niemal 15 tys. osób, głównie obywateli Ukrainy. Choć pierwotnie konkurs kierowano również do innych grup, w tym Afgańczyków ewakuowanych do Polski, to w rzeczywistości ponad 92% beneficjentów stanowili Ukraińcy.
W badaniu finansowym stwierdzono nieprawidłowości u siedmiu z 20 kontrolowanych realizatorów. Dotyczyły one m.in. braków w dokumentacji księgowej, błędnych wpisów, korzystania z niewłaściwych rachunków bankowych i naruszeń w zakresie obowiązków informacyjnych. Tylko w jednym przypadku resort zażądał dokumentacji źródłowej celem weryfikacji realizacji zadania.
Zarzuty dotyczyły także samej konstrukcji umów zawieranych z realizatorami. Pozwalały one na swobodne zmiany w kosztorysach bez zgody ministra, co znacząco ograniczyło kontrolę nad wydatkowaniem środków publicznych. W dziewięciu przypadkach umowy nie zawierały też mierników skuteczności, co utrudniało ocenę rezultatów. Przykładowo, efektywność kursów językowych oceniano jedynie na podstawie obecności uczestników.
Pomimo obowiązku raportowania postępów, do sierpnia 2024 r. zatwierdzono jedynie 9 z 112 raportów końcowych. 103 raporty zostały zatwierdzone po terminie lub pozostawały bez zatwierdzenia. Ministerstwo nie posiadało aktualnych danych o liczbie cudzoziemców objętych wsparciem, ich narodowości, wieku, płci, ani o rzeczywistych efektach działań integracyjnych.
Zaledwie 3,2% uczestników kontrolowanych projektów objęto pogłębionym monitoringiem – po czterech miesiącach liczba zarejestrowanych bezrobotnych wzrosła z 3 do 25 osób. Jednocześnie liczba zgłoszonych do ubezpieczeń społecznych cudzoziemców wzrosła z 39 do 205, co może świadczyć o częściowym sukcesie działań. Tylko cztery z 20 kontrolowanych podmiotów prowadziły samodzielnie monitoring dalszych losów beneficjentów.
Pomimo licznych braków formalnych i niedociągnięć proceduralnych, aż 1523 z 3427 uczestników programu, którzy odpowiedzieli na ankiety, oceniło swój udział w projektach pozytywnie. Wskazuje to na rzeczywistą potrzebę istnienia podobnych inicjatyw, pod warunkiem zapewnienia im właściwego przygotowania, realizacji i kontroli.
W wyniku kontroli NIK sformułowała szereg wniosków systemowych, w tym konieczność przeprowadzania analiz potrzeb i zgodności z politykami publicznymi przed ogłoszeniem konkursów, wprowadzenia jasnych mierników efektów oraz zagwarantowania transparentności i równego traktowania w procesie oceny wniosków. Kluczowe znaczenie ma również wzmocnienie nadzoru nad wydatkowaniem środków i monitorowaniem losów uczestników po zakończeniu projektów.
Raport końcowy dotyczący programu „Razem Możemy Więcej” został opublikowany przez Ministerstwo dopiero po zakończeniu kontroli – 27 września 2024 roku – co dodatkowo podkreśliło opóźnienia i braki w komunikacji instytucjonalnej. Kontrola NIK pokazała, że choć potrzeby integracyjne cudzoziemców są ogromne, to ich realizacja wymaga znacznie bardziej efektywnych i przejrzystych narzędzi administracyjnych.
Pełen raport dostępny w załączniku.
Źródło: NIK
 PROGRAM AKTYWIZACYJNY „RAZEM MOŻEMY WIĘCEJ”.pdf | 1128 kB |
