Starzejące się społeczeństwo już teraz każe nam myśleć o przyszłości. Opieka nad osobami starszymi stanie się palącym problemem. Niestety opiekunowie osób starszych są w Polsce kiepsko wynagradzani i przeważnie wyjeżdżają pracować za granicę. Co można zrobić w tej sytuacji? Zapytaliśmy Adę Zaorską, przewodniczącą Polskiego Stowarzyszenia Opieki Domowej
Już od pewnego czasu specjaliści alarmują o starzejącym się społeczeństwie w Polsce. Jak poważna to sytuacja i co się z nią wiąże?
Sytuacja jest bardzo poważna. W 2060 r. w Polsce będzie mieszkać 11,9 mln osób starszych, czyli o 21,0% więcej niż w 2022 r. To nie tylko bardzo niepokojąca sytuacja w Polsce, ale to problem europejski. W ciągu najbliższych 30 lat liczba osób powyżej 65. roku życia w Europie wzrośnie o 38 % – do 129,8 mln osób. Wraz z szybkim starzeniem się społeczeństwa coraz większym problemem staje się dostęp do usług opiekuńczych. W większości przypadków rodzin nie stać na zatrudnienie specjalisty, który mógłby przez większość dnia wspierać seniora, dlatego obowiązki opiekuńcze spadają na najbliższe osoby. Niestety, system opierający się na obarczeniu opieką członków rodziny prowadzi do „znikania” z rynku pracy tysięcy aktywnych zawodowo pracowników rocznie. Rozwiązaniem problemu nie są też domy pomocy społecznej, ponieważ są dostępne tylko dla niewielu, ze względu na duże koszty i brak miejsc. Zresztą seniorzy nie chcą się starzeć w domach pomocy społecznej, tylko w zaciszu własnego domu i są badania, które te tezę potwierdzają.
Wydaje się zatem, że zapotrzebowanie na profesję opiekuna osoby starszej będzie coraz większe
Tak, tutaj przytoczę kolejne dane: w Europie liczba osób wymagających opieki długoterminowej do 2030 r. wyniesie 33,7 mln, a do 2050 r. ma sięgać 38,1 mln. Opiekunów osób starszych brakuje od lat i zapotrzebowanie będzie tylko rosło. Paradoksalnie, Polki znajdują się liczbowo w czołówce profesjonalistów w Europie. Jednak Polaków nie stać na ich zatrudnienie, ponieważ tutaj, w kraju opieka domowa nie jest dofinansowana. Dlatego też niewielu opiekunów decyduje się na pracę w Polsce, tu króluje praca „na czarno”. Ogólnie zainteresowanie usługami opieki domowej jest bardzo duże w całej Europie i polskie przedsiębiorstwa wykorzystały tę lukę, oferując swoje usługi właśnie za granicą. Według danych naszego stowarzyszenia (PSOD) polskie firmy wysyłają rocznie ponad 75 tysięcy opiekunów i opiekunek za granicę, głównie do Niemiec. Tam ich praca jest ceniona, a zarobki znacznie wyższe niż w Polsce.
15 maja obchodziliśmy Ogólnopolski Dzień Opiekuna Osoba Starszej. Czy jednak zawód ten jest w Polsce odpowiednio wynagradzany i doceniany?
Zawód opiekuna osoby starszej jest w Polsce nadal niedoceniany. Jak wspomniałam chwilę temu jedną kwestią są wyższe zarobki za granicą, ale drugą kwestią jest po prostu szacunek do pracy opiekuna. Za granicą się to zmienia i idzie w dobrym kierunku. W Polsce niestety musimy wiele zrobić w tym temacie… Opiekunowie chcieliby, aby dostrzec ich ważną, społeczną rolę. To szczególnie ważne w obliczu tego, że niebawem będziemy ich bardzo potrzebowali.
Często osoby starsze wymagają pomocy i opieki przez całą dobę. Czy w Polsce takie usługi są częste?
Niestety, 95% Polaków nie stać na całodobową opiekę domową. Średnia emerytura w Polsce nie wystarcza na pokrycie kosztów zatrudnienia opiekunki oraz opłacenie rachunków, wyżywienia i leków. Z tego powodu potrzeby są zaspokajane przez opiekę kilkugodzinną, z ogromnym wsparciem rodziny. Sytuacja staje się jeszcze trudniejsza, gdy najbliżsi mieszkają daleko lub gdy współmałżonek również ma poważne problemy zdrowotne. Ośrodki Pomocy Rodzinie i Centra Usług Społecznych wspomagają usługi opiekuńcze częściowo je finansując, ale z roku na rok sytuacja się pogarsza, ponieważ podopiecznych przybywa, a budżety samorządowe nie mają wystarczającej puli pieniędzy na ten cel. Można powiedzieć, że w Polsce nie ma całodobowej opieki domowej, mimo że funkcjonują firmy, które świadczą takie usługi. Jednak ich opiekunowie zazwyczaj wykonują tę pracę za granicą.
Bardzo dużo mówi się o odpływie opiekunów osób starszych i podejmowanie przez nich pracy za granicą. Co można zrobić by ich zatrzymać?
Podniesienie prestiżu zawodu jest kluczowe. Jakie kroki warto podjąć? Inwestować w szkolenia dla opiekunów. Im większe kompetencje będą posiadali, tym lepiej będą wykonywać swoją pracę. Podniesienie standardów tego zawodu przyniesie również wyższe zarobki. Priorytetem jednak powinno być odpowiednie finansowanie opieki w Polsce, ponieważ ten problem wkrótce dotknie całe społeczeństwo. Nie możemy odkładać tego na później - potrzebne są natychmiastowe działania. Jest też druga strona medalu. Opiekunowie, którzy pracują za granicą, zdobywają tam cenne doświadczenie, którego często brakuje im w Polsce. Poprawiając warunki pracy w kraju, możemy ich zatrzymać, by swoje umiejętności wykorzystywali na rzecz polskich seniorów.
Mimo omówionych problemów, zawód opiekuna osoby starszej to wielka misja i nieoceniona pomoc. Jak mogą zacząć osoby, które chciałyby podjąć taką pracę?
Zawód wymaga pewnego przygotowania, ale umiejętności potrzebne by zacząć wykonywać pierwsze zadania nie są trudne do opanowania. Podstawowe kursy wystarczą, by postawić pierwsze kroki. Praktyczne doświadczenie można zdobywać w trakcie pracy. Przede wszystkim warto zastanowić się, czy praca opiekuna jest odpowiednia dla nas, ponieważ nie każdy może się w niej odnaleźć. Po pierwsze, opiekun musi być niezwykle cierpliwy, często nawet bardziej niż w przypadku opieki nad małymi dziećmi. Powinien być również dobrze zorganizowany i zdyscyplinowany, ponieważ ramy i godziny pracy mogą być nieprzewidywalne. Empatia jest również kluczowa, gdyż seniorzy bywają wymagający i kapryśni, a mimo to współpraca z nimi musi być harmonijna. Praca opiekuna osoby starszej najczęściej odbywa się w prywatnych domach seniorów lub ich bliskich. Dlatego też fundamentalne jest zbudowanie zaufania pomiędzy opiekunem a podopiecznym. Ważna jest także sprawność fizyczna, bo często trzeba pomóc takiej osobie w podstawowych czynnościach związanych z poruszaniem, np. z przechodzeniem z łóżka na wózek. Jeśli spełniamy wszystkie te cechy, te kryteria i rozumiemy, że bycie opiekunem to naprawdę wielka odpowiedzialność za drugą osobę, a jednocześnie misja społeczna, możemy zacząć szukać pracy. Bardzo ważne jest jednak, aby znaleźć rzetelnych pracodawców, szczególnie jeśli mówimy o pracy związanej z wyjazdem zagranicznym. W PSOD skupiamy polskich usługodawców, często małe, rodzinne firmy, które działają na rynku od wielu lat. To zaufani przedsiębiorcy, którym można powierzyć zadanie znalezienia odpowiedniego zajęcia i mieć pewność, że wszelkie kwestie związane z podpisaniem umowy, opłaceniem składek czy ubezpieczenia będą należycie wykonane. A powinny być należycie wykonane, ponieważ w innej sytuacji mówimy o „pracy na czarno”, która jest zwyczajnie niebezpieczna każdej ze stron.
Jakie działania podejmuje Polskie Stowarzyszenie Opieki Domowej?
W PSOD reprezentujemy interesy i perspektywę rodzimych firm opiekuńczych. Chcemy prezentować branżę opieki domowej we właściwym świetle. Powinniśmy być dumni z naszych krajowych firm i ich osiągnięć, ponieważ dzięki nim dziesiątki tysięcy seniorów w całej Europie mogą spędzać swoje ostatnie lata w godnych warunkach, w swoich własnych domach. Ponadto, dziesiątki tysięcy opiekunów zyskują szansę na legalne i bezpieczne zatrudnienie. Naszym zadaniem jest także pokazywanie problemów, z jakimi się mierzą codziennie. Aktualnie pracujemy nad standardami opieki długoterminowej i rejestrem firm opiekuńczych, a konkretnie nasze stowarzyszenie postuluje o wprowadzenie w Polsce rejestru firm, które zapewniają swoim klientom odpowiednie standardy.
