W latach 2018-2020 pomoc udzielana przedsiębiorstwom społecznym przez 11 skontrolowanych OWES, przyczyniła się do powstania nowych, wysokiej jakości miejsc pracy. Problemem była jednak trwałość zatrudnienia – takie wnioski płyną z kontroli przeprowadzonej przez NIK w zakresie działań Ośrodków Wsparcia Ekonomii Społecznej.
Działania umożliwiające uzyskanie zatrudnienia są najskuteczniejszą formą walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym. Oferty pracy dla osób znajdujących się w tak trudnej sytuacji nie zawsze są jednak adekwatne do ich możliwości, ze względu na wymagania dotyczące kompetencji czy doświadczenia zawodowego.
Badaniem objęto 101 stanowisk utworzonych w jedenastu skontrolowanych przedsiębiorstwach społecznych, na których przez co najmniej 12 miesięcy zatrudniono w sumie 137 osób. Okazało się, że tylko w jednym przedsiębiorstwie społecznym nie doszło na tych stanowiskach do zmian kadrowych, w pozostałych od jednej do 12 zmian. Zdaniem NIK tak duża rotacja pracowników świadczy o niedopasowaniu miejsc pracy do potrzeb tych, którym pomoc była udzielana, a także o prowadzeniu wobec nich niewłaściwych działań reintegracyjnych, których celem powinno być włączenie takich osób do życia społecznego i zawodowego. Oznacza to również, że i skontrolowane ośrodki wsparcia, i przedsiębiorstwa społeczne bardziej skupiały się na utrzymaniu nowych stanowisk, niż na zapewnieniu pracy zajmującym je osobom.
Izba zwraca również uwagę na nieprecyzyjne przepisy dotyczące weryfikacji osób objętych wsparciem. Trzy firmy utworzyły miejsca pracy w sumie dla 16 swoich byłych pracowników, którzy w przeszłości byli tam zatrudnieni na okres od dwóch do 22 miesięcy. Po podpisaniu umów z OWES znów zostali zatrudnieni, tyle że na innych stanowiskach. Przepisy na to pozwalają, ale zdaniem NIK, jeśli nie zostaną doprecyzowane, mogą doprowadzić do nadużyć – do celowego zwalniania pracowników, by pod pozorem tworzenia nowych stanowisk otrzymywać kolejne dofinansowania.
Najwyższa Izba Kontroli ma zastrzeżenia także do nadzoru OWES nad wykorzystaniem środków przyznanych w ramach projektów przedsiębiorstwom społecznym. W opinii Izby prowadzone przez ośrodki wsparcia kontrole i monitoring nie przyczyniły się do zapobiegania niewłaściwej realizacji umów i do wykrywania takich przypadków. Tymczasem jak ustalili kontrolerzy Izby, wspierane przez trzy OWES przedsiębiorstwa społeczne wydały w sposób nieprzejrzysty, nieracjonalny i nieefektywny w sumie 343 tys. zł.
Zgodnie z przyjętymi standardami, każdy OWES musi zatrudniać odpowiednią kadrę. Tworzą ją m.in. koordynator merytoryczny i kadra kluczowa złożona z animatorów, doradców, w tym biznesowych czy pracowników monitorujących działania podmiotów ekonomii społecznej i przedsiębiorstw społecznych. Skontrolowane przez NIK ośrodki na ogół dbały o stabilność zatrudnienia kadry, co jest szczególnie ważne w trakcie realizowania poszczególnych projektów. W badanym okresie około 92% pracowników OWES było zatrudnionych na podstawie umowy o pracę.
Doradcy kluczowi i biznesowi stanowili od 34,5% do ponad 36% kadry, a animatorzy – od niemal 22% do ok. 24%. W jednym z kontrolowanych ośrodków kadrę kluczową uzupełniali wolontariusze. Kontrolerzy Izby stwierdzili niemal pięcio- i ponad trzykrotne zawyżenie tych stawek. Wolontariuszom płacono 150 zł, choć w przypadku innych projektów, animatorzy – w zależności od wymiaru etatu – dostawali za godzinę pracy od ok. 31 zł do 49 zł. Wycena stawki godzinowej opierała się na cenach rynkowych za szkolenia i konsultacje specjalistów. Choć była zgodna z Listą najczęściej finansowanych towarów i usług, to jednak nie odpowiadała stawkom godzinowym obowiązujących dla animatorów zatrudnionych na podstawie umowy o pracę.
Z całością raportu można zapoznać się tutaj.
