Najwyższa Izba Kontroli opublikowała raport pokontrolny z badania zatytułowanego Realizacja przez powiatowe urzędy pracy programów specjalnych. Kontrola została podjęta z inicjatywy NIK w 16 Powiatowych Urzędach Pracy. Podstawą doboru jednostek do kontroli była liczba realizowanych w latach 2011–(I kwartał) 2015 programów specjalnych, ze szczególnym uwzględnieniem programów realizowanych w oparciu o rozporządzenie w sprawie programów specjalnych z 2014 roku, a także dotychczasowe kontrole NIK w tych PUP.

Cele kontroli

NIK starała się odpowiedzieć na pytanie, na ile realizowane programy specjalne są skutecznym i efektywnym instrumentem aktywizacji zawodowej bezrobotnych, osób poszukujących pracy lub zagrożonych utratą pracy.

W ramach badania przeprowadzono:

• ocenę rzetelności i prawidłowości przygotowania programów specjalnych,
• ocenę rzetelności, prawidłowości i skuteczności realizacji programów specjalnych,
• ocenę monitorowania i kontroli realizowanych programów specjalnych.

Wyniki kontroli

Działania podejmowane w ramach programów specjalnych nie przyniosły trwałych rezultatów. Efekty w postaci zatrudnienia osób bezrobotnych miały charakter krótkotrwały i nie przyczyniały się do realnej poprawy ich sytuacji na rynku pracy. Po zakończeniu udziału w programach specjalnych ich uczestników często zatrudniano w niepełnym wymiarze czasu pracy i na krótki okres (nawet na jeden miesiąc), a po jego upływie osoby te na ogół powracały do rejestru bezrobotnych. Jak zaznacza NIK, PUP w niedostatecznym zakresie adresowały programy specjalne do osób poszukujących pracy oraz zagrożonych jej utratą.

W trakcie kontroli NIK stwierdziła, że trwałość zatrudnienia uczestników programów specjalnych, w odniesieniu do projektowanych przez PUP wskaźników efektywności zatrudnieniowej, nie została osiągnięta na zakładanym poziomie dla 36 programów specjalnych spośród 48 badanych, dla których pomiar w założonym okresie był możliwy (dla 75%).

Dodatkowo, etap przygotowania programów specjalnych obarczony był licznymi wadami. Jak zidentyfikowała NIK, na realizację programów negatywnie wpływały: nierzetelne analizy lokalnego rynku pracy stanowiące podstawę opracowania programów, niewłaściwie rozpoznane potrzeby pracodawców i osób bezrobotnych, opracowanie kryteriów, które nie pozwalały na wyselekcjonowanie jednorodnej grupy uczestników programów oraz wadliwie zaprojektowane specyficzne elementy wspierające zatrudnienie.

Poza wyżej wskazanymi uchybieniami, NIK stwierdziła, że podczas realizacji programów zaprojektowane usługi i instrumenty realizowane były zgodnie z przepisami ustawy o promocji zatrudnienia, choć nie obejmowano nimi wszystkich uczestników programu. Jednocześnie nie wszyscy uczestnicy objęci zostali adekwatnym do ich potrzeb i uwarunkowań lokalnego rynku pracy SEWZ.

Źródło: NIK