Spółdzielnie socjalne to specyficzne przedsiębiorstwa, których celem jest nie tylko zysk, ale także włączenie członków spółdzielni w życie społeczne i zawodowe. Zajmują szczególne miejsce w sektorze przedsiębiorstw, ponieważ ich działalność może zostać wsparta ze środków budżetu państwa lub środków budżetu jednostki samorządu terytorialnego - w szczególności przez dotacje.

Przepisy prawa wskazują na dwa sposoby zlecania spółdzielniom socjalnym zadań publicznych:

• w trybie przepisów ustawy Prawo zamówień publicznych;
• w trybie przepisów ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie.

Zgodnie z art. 3 ust. 3 pkt 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie –– działalność pożytku publicznego może być prowadzona także przez m.in. spółdzielnie socjalne. Przy czym w trybie wskazanych przepisów  mogą być powierzana spółdzielni socjalnej nie tylko zadania w niej wymienione (art. 4 u.poż.wol.), ale również zadania wskazane w przepisach ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz w ustawie o pomocy społecznej. Organy administracji mają obowiązek prowadzić działalność w sferze zadań publicznych określonych w art. 4 u.poż.wol. we współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3 u.poż.wol., a odbywa się ona w szczególności w formach zlecania wskazanym podmiotom realizacji zadań publicznych na zasadach określonych w ustawie (art. 5 ust. 1 i 2 pkt 1 u.poż.wol.). Przy czym ustawodawca zaznaczył, iż współpraca ta odbywa się na zasadach: pomocniczości, suwerenności stron, partnerstwa, efektywności, uczciwej konkurencji i jawności (art. 5 ust. 3 u.poż.wol.), a zlecanie zadań publicznych, o których mowa w art. 5 ust. 2 pkt 1, jako zadań zleconych w rozumieniu art. 127 ust. 1 pkt 1 lit e, art. 151 ust. 1 oraz art. 221 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, może mieć formy: m.in. powierzenia wykonywania zadań publicznych, wraz z udzieleniem dotacji na finansowanie ich realizacji (art. 5 ust. 4 pkt 1 u.poż.wol.). Z przepisów wynika – art. 11 u.poż.wol. – że wspieranie oraz powierzanie zadań publicznych odbywa się po przeprowadzeniu otwartego konkursu ofert – chyba że przepisy odrębne przewidują inny tryb zlecenia (art. 11 ust. 2 u.poż.wol.). Należy też zwrócić uwagę na to, że zgodnie z art. 11 ust. 5 u.poż.wol. wspieranie oraz powierzanie zadań, może nastąpić na zasadach i w trybie przepisów o partnerstwie publiczno-prywatnym albo na podstawie umów międzynarodowych, jeżeli na realizację określonego zadania publicznego będą przekazane niepodlegające zwrotowi środki ze źródeł zagranicznych.

Ustawodawca zaznaczył, że wybór zlecenia realizacji zadań publicznych w trybie otwartego konkursu ofert, lub w innym trybie określonym w odrębnych przepisach następuje w sposób zapewniający wysoką jakość wykonania danego zadania (art. 11 ust. 4 u.poż.wol.). Przy czym przepisy określają zasady przeprowadzania konkursu ofert, podpisania umowy, nadzoru i sprawozdawczości. Zatem na mocy przepisów u.poż.wol. - odbywa się zlecenie oraz powierzenie zadań publicznych. A co za tym idzie spółdzielnia socjalna może otrzymać środki od samorządu terytorialnego na realizację określonego zadania. Należy jednak pamiętać, że zlecanie oraz powierzanie zadań odbywa się w drodze otwartego konkursu ofert, który jest ogłaszany przez organ administracji publicznej - spółdzielnia socjalna może występować w takim konkursie. Równocześnie nie można jednak pominąć faktu, że spółdzielnia socjalna może – na zasadzie art. 12 ust. 1 u.poż.wol. – z własnej inicjatywy złożyć wniosek o realizację zadania publicznego, także takiego, które jest realizowane dotychczas w inny sposób, w tym przez organy administracji publicznej. Wówczas organ administracji rozpatruje wniosek maksymalnie w terminie 1 miesiąca od dnia wpłynięcia informując o podjętym rozstrzygnięciu. W przypadku gdy organ stwierdzi celowość realizacji zadania publicznego ma obowiązek poinformować składającego o trybie zlecenia zadania publicznego, o którym mowa w arrt. 11 ust. 2 oraz o terminie ogłoszenia otwartego konkursu ofert (art. 12 ust. 2 pkt 2 u.poż.wol.). Zatem spółdzielnia może prowadzić działalność społecznie użyteczną w sferze zadań publicznych określonych w u.poż.wol., a sfera tych zadań jest bardzo szeroka. Przyjmując zlecenie realizacji zadania w trybie określonym w art. 11 ust. 2 spółdzielnia socjalna zobowiązuje się do wykonania zadania publicznego w zakresie i na zasadach określonych w umowie o powierzenie realizacji zadania publicznego, sporządzonej z uwzględnieniem art. 151 ust. 2 i art. 221 ust. 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, a organy administracji zobowiązują się do przekazania na realizację zadania dotację (art. 16 ust. 1 u.poż.wol.). Umowa taka – zgodnie z art. 16 ust. 3 u.poż.wol. – może być zawarta na czas realizacji zadania lub na czas określony, nie dłuższy niż 5 lat. Równocześnie ustawodawca zastrzegł (art. 16 ust. 7 u.poż.wol.), że organizacje pozarządowe  lub podmioty wymienione w art. 3 ust. 3, z którymi organ administracji publicznej zawarł umowę, mogą zlecić realizację zadania publicznego wybranym, w sposób zapewniający jawność i uczciwą konkurencję organizacja pozarządowym lub podmiotom wymienionym w art. 3 ust. 3, niebędącym stronami umowy, m.in. powierzenie zadania publicznego. Co więcej możliwym jest również zlecenie zadań poza trybem konkursowym – w przypadku, gdy zostaną spełnione warunki określone w art. 19a u.poż.wol. Z przepisów wynika, że środki finansowe na realizację zadania przekazywane są w postaci dotacji celowej, która musi zostać rozliczona.

Źródło: Na podstawie materiałów zgromadzonych w bazie dobrych praktyk prowadzonej przez MAiC w ramach projektu "Dobre prawo sprawne rządzenie", www.administracja.mac.gov.pl