Partnerstwo samorządów w ramach powiatowego obszaru funkcjonalnego sprzyjać może usprawnieniu usług publicznych w dziedzinie oświaty. Standardy zatrudnienia mogą być podstawą do przygotowywania polityk i strategii dotyczących zasobów w oświacie. Przeprowadzenie analiz, określenie standardów zatrudnienia dla wszystkich JST nie ma na celu podejmowania decyzji kadrowych.
Ustawa o systemie oświaty stanowi, że organizację szkoły powinien określać jej statut, dotyczy to zarówno szkół publicznych (art. 60 ust. 1 pkt 4), jak i niepublicznych (art. 84 ust. 2 pkt 4). Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół wraz z rozporządzeniem w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych dają podstawę prawną do corocznego sporządzania ar- kusza organizacji szkoły przez dyrektora szkoły.
Dyrektor szkoły określa zapotrzebowanie na kadrę pedagogiczną i przydziela zadania nauczycielom, a organ prowadzący szacuje wysokość środków niezbędnych do funkcjonowania szkoły. Dopiero zatwierdzony przez organ prowadzący arkusz organizacji szkoły może stanowić dla dyrektora podstawę do ustalenia zarówno oferty edukacyjnej dla uczniów, jak i stanu zatrudnienia kadry pedagogicznej.
Nie ma jednolitego wzoru arkusza organizacji szkoły i procedury jego zatwierdzania, mogą się one różnić w zależności od wymagań danego organu prowadzącego. Zasady przygotowywania i zatwierdzania arkuszy organizacyjnych mają kluczowe znaczenie dla organizacji oświaty i finansów JST. Arkusz organizacyjny to dokument, który określa poziom zatrudnienia w oświacie, przesądza o 80% bieżących kosztów utrzymania oświaty, determinuje największą część budżetu JST (wydatki oświatowe stanowią ponad 40% budżetu większości JST).
Nie wprowadzono ogólnopolskich standardów zatrudnienia nauczycieli jako podstawy do naliczania środków należnych samorządom. Nie ma formalnych przeszkód do wprowadzania lokalnych standardów zatrudnienia w oświacie. Brak standardów zatrudnienia otwiera pole do trybu negocjacyjnego przy zatwierdzaniu arkuszy, trudności w utrzymaniu zakładanego poziomu wydatków, nieuzasadnionych nierównomierności rozdziału środków między szkoły tego samego typu.
Parametryzację zatrudnienia w oświacie przez ustalanie limitu etatów (bon organizacyjny) sprawdzono w wielu JST. Przy tej metodzie korzysta się z tzw. zasadniczego wskaźnika organizacji liczby godzin nauczyciela (mającego etat 18 godzinny), które „idą za jednym uczniem” szkoły, która realizuje wymagane prawem oświatowym zajęcia (zob. ramowe plany nauczania). Wskaźniki organizacji ustala się odrębnie dla poszczególnych etapów edukacyjnych i rodzajów szkół (bo mają one różne ramowe plany nauczania). Oprócz zasadniczego wskaźnika organizacji (który można specyfikować dla nauczycieli prowadzących lekcje, zajęcia pozalekcyjne lub zajęcia wsparcia pedagogicznego) ustala się wskaźniki organizacji dla etatów dodatkowych (wynikających np. ze zniżki godzin dyrektora i doradcy metodycznego i wskaźniki organizacji dla administracji i obsługi. Po przemnożeniu liczby uczniów przez wskaźnik organizacji otrzymujemy limit określający maksymalną liczbę etatów nauczycieli. Koszty zatrudnienia nauczycieli wynikają z limitu oraz „cen” nauczycieli.
O szkole, w której liczba uczniów na poziomie jednej klasy jest tak mała, że praktycznie uniemożliwia to dowolne kształtowanie wielkości i liczby oddziałów, mówimy, że nie jest elastyczna organizacyjnie. Limit zatrudnienia wynikający z zasadniczego wskaźnika organizacji może być tu trudno utrzymać. Organ prowadzący może uznać to za uzasadnione, może też podjąć działania zmierzające do racjonalizacji organizacji swoich szkół, racjonalizacji wykorzystania za- trudnionych nauczycieli. W grę mogą wchodzić porozumienia z innymi organami prowadzącymi szkoły, z innymi jednostkami samorządu terytorialnego z tego samego powiatu.
Zracjonalizowanie wydatków na oświatę związanych z zatrudnieniem nauczycieli – ekstremalnie trudne do osiągnięcia w sytuacji negocjowania arkuszy organizacyjnych oraz budżetów szkół z ich dyrektorami – jest możliwe po wprowadzeniu bonu organizacyjnego. Świadczą o tym przykłady dobrej praktyki w tym zakresie. Bon organizacyjny wprowadza jasne zasady postępowania dzięki jednoznacznym kryteriom podziału środków, zwiększa autonomię dyrektorów szkół przy jednoczesnym zwiększeniu ich odpowiedzialności. System finansowania zachęca do racjonalnego wydawania pieniędzy. Tworzy warunki sprzyjające podnoszeniu poziomu pracy w szkole, ponieważ wymusza konieczność zabiegania o ucznia. Ułatwia kształtowanie wydatków oświatowych na poziomie samorządu, co usprawnia zarządzanie oświatą.
Cele partnerstwa JST
- osłona działań na rzecz zwiększenia racjonalizacji zatrudnienia dzięki współpracy organów prowadzących z terenu obszaru funkcjonalnego
- wymiana doświadczeń i dobrych praktyk związanych z racjonalizacją zatrudnienia w oświacie
- wykorzystanie wspólnych działań związanych np. z kształceniem ustawicznym i dostosowaniem kształcenia do potrzeb lokalnego rynku pracy dla racjonalizacji zatrudnienia nauczycieli.
Źródło: Model formalno-organizacyjny usprawnienia usług publicznych świadczonych przez jednostki samorządu terytorialnego w dziedzinie oświaty opracowany w ramach projektu „Kompetentny Urząd, Zadowoleni Mieszkańcy. Integracja działań JST dla poprawienia dostępności, jakości i efektywności świadczeń lokalnych usług publicznych” współfinansowanego ze środków UE.
