Rada Ministrów przekazała do Sejmu sprawozdanie z realizacji ustawy o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (druk 2849). Na wstępie sprawozdania dokonano charakterystyki systemu opieki nad dziećmi w wieku do lat 3. Wskazano, że opieka ta może być realizowana w formie żłobka lub klubu dziecięcego, a także sprawowana przez opiekuna dziennego oraz nianię. Opisano system nadzoru i odpowiedzialności za realizację zadań z zakresu opieki nad dziećmi w wieku do lat 3  także kadrę w instytucjach opieki nad dziećmi.

Najważniejsze zmiany jakie wprowadziła ustawa z 10 maja 2013 r, o zmianie ustawy o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 oraz niektórych innych ustaw to:

1. zmniejszenie wkładu własnego gminy z 50% do 20% kosztów realizacji zadania wymaganego przy ubieganiu się o środki finansowe z budżetu państwa na utworzenie i funkcjonowanie instytucji opieki;
2. rozszerzenie katalogu podmiotów, które mogą ubiegać się o środki finansowe z budżetu państwa na utworzenie i funkcjonowanie instytucji opieki o podmioty niepubliczne, tj. poza gminami również osoby prawne, jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne;
3. poszerzenie katalogu podmiotów mogących zatrudniać dziennych opiekunów o osoby prawne i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej;
4. możliwość organizowania, przez instytucje opieki nad dziećmi w wieku do lat 3, wspólnej obsługi administracyjnej, finansowej i organizacyjnej ze szkołami i innymi placówkami oświatowymi;
5. umożliwienie zatrudnienia niani, za którą opłacane są składki na ubezpieczeniaspołeczne i ubezpieczenie zdrowotne ze środków budżetu państwa, przez osoby prowadzące działalność rolniczą;
6. stworzenie podmiotom organizującym opiekę nad dziećmi możliwości przeprowadzenia procedury rejestracji żłobka i klubu dziecięcego poprzez internet;
7. stworzenie podstawy prawnej do otrzymywania przez podmioty zatrudniające dziennych opiekunów dotacji celowej z budżetu gminy.

A teraz trochę liczb.

Kolejny rok funkcjonowania omawianej ustawy pokazuje systematyczny wzrost liczby instytucji opieki nad małymi dziećmi, liczby miejsc opieki oraz liczby dzieci przebywających w tych instytucjach. Na koniec 2012 r. instytucje opieki – żłobki, kluby dziecięce oraz dzienni opiekunowie – funkcjonowały w 324 gminach, co stanowiło 13% wszystkich gmin w Polsce. Natomiast na koniec 2013 r. instytucje te funkcjonowały już w 451 gminach, czyli w 18% wszystkich gmin w Polsce. Największy odsetek gmin posiadających instytucje opieki miały województwa pomorskie, opolskie i śląskie a najmniejszy województwa podlaskie, lubelskie i świętokrzyskie.

W 2013 r. wzrosła o ponad połowę (o 63%) liczba instytucji opieki nad dziećmi w wieku do lat 3. Na koniec 2012 r. funkcjonowało 926 instytucji, z tego 791 żłobków, 105 klubów dziecięcych i 30 dziennych opiekunów. Natomiast na koniec 2013 r. funkcjonowało już 1 511 instytucji, z tego 1 243 żłobki, 212 klubów dziecięcych i 56 dziennych opiekunów. Najwięcej instytucji opieki znajdowało się w województwie mazowieckim, dolnośląskim i wielkopolskim a najmniej w województwie podlaskim, świętokrzyskim i lubuskim.

W 2013 r. instytucje opieki – żłobki, kluby dziecięce i dzienni opiekunowie oferowały łącznie 56 tys. miejsc, podczas gdy w 2012 r. było to ok. 40 tys. miejsc.

Stabilna jest struktura wiekowa dzieci przebywających w instytucjach opieki. W 2013 r., tak jak w 2012 r., najliczniejszą grupę dzieci objętych opieką stanowiły dzieci powyżej 2. roku życia do ukończenia 3. roku życia (52%) oraz dzieci w wieku powyżej 1. roku życia do 2. roku życia (39%). Najmniej liczną grupę stanowiły dzieci do ukończenia 1. roku życia i powyżej 3. roku życia (po ok. 4% dzieci). Dzieci niepełnosprawne oraz wymagające szczególnej opieki stanowiły tak jak w poprzednim roku, ok. 1,3% wszystkich dzieci korzystających z opieki w żłobkach, klubach dziecięcych i u dziennych opiekunów.

Na koniec 2013 r. opieką objętych było ogółem ok. 5,7% wszystkich dzieci w wieku 0-3 lata. Oznacza to systematyczny wzrost w porównaniu do lat ubiegłych (w 2012 r. ok. 4,5%, a w 2010 r. tylko ok. 2,6% dzieci). Jednak na koniec 2013 r. tylko 160 gmin (tj. ok. 7 %) zadeklarowało potrzebę powstania nowych miejsc opieki – określając to zapotrzebowanie łącznie na ok. 19,8 tys. miejsc, z tego ok. 19,6 tys. miejsc w żłobkach, 108 w klubach dziecięcych oraz 43 miejsca u dziennych opiekunów.

 Jeżeli chodzi o wydatki na realizację ustawy to przeciętne wartości w roku 2013 wynosiły:

• 972 zł w żłobku, w tym: 683 zł ponosiły gminy a 289 zł ponosili rodzice
• 550 zł w klubie dziecięcym, w tym; 261 zł ponosiły gminy a 289 zł ponosili rodzice.

W 2013 r., w stosunku do 2012 r., zmniejszyły się przeciętne miesięczne koszty w żłobkach i klubach dziecięcych ponoszone przez gminy i rodziców. W żłobkach zmniejszyły się one ogółem o 57 zł (ponoszone przez gminy o 44 zł, a przez rodziców o 14 zł), a w klubach dziecięcych o 21 zł (ponoszone przez gminy o 17 zł, a przez rodziców o 4 zł).

Z danych dotyczących dziennych opiekunów wynika, że przeciętne miesięczne wydatki na wynagrodzenia na 1 dziennego opiekuna w skali całego 2013 r. wynosiły 1 525 zł. Natomiast w skali całego 2013 r. przeciętne miesięczne koszty związane z pobytem dziecka pod opieką dziennego opiekuna, na które składają się koszty związane z pobytem dziecka i wyżywieniem na 1 dziecko wynosiły 919 zł (164 zł – rodzice, 755 zł – gmina).

Jak wskazuje sprawozdanie w 2013 r. na dofinansowanie zadań gmin z zakresu opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 w ramach dwóch edycji Resortowego programu rozwoju instytucji opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 „MALUCH” uruchomiono ok. 70,4 mln zł (część 83 – Rezerwy celowe, poz. 58). Ze środków rezerwy celowej (część 83 – Rezerwy celowe, poz. 58) dodatkowo uruchomiono 29,1 mln zł na dofinansowanie wydatków bieżących gmin związanych z utrzymaniem miejsc opieki nad dziećmi w wieku do lat 3. W 2012 r. wydatki gmin (zarówno środki własne gmin, jak i środki z budżetu państwa) na instytucje opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 wyniosły 508,2 mln zł, podczas gdy w 2013 r. już 565,2 mln zł, z tego 559,5 mln zł na żłobki, 4,8 mln zł na kluby dziecięce oraz ok. 1 mln zł na dziennych opiekunów.

Wnioski wynikające z realizacji ustawy:

1. Wzrost liczby instytucji opieki nad małymi dziećmi oraz liczby miejsc w tych instytucjach.
2. W 2013 r. tak jak w latach ubiegłych przeważającą część instytucji stanowiły żłobki, które dysponowały największą liczbą miejsc i na które gminy zgłaszały największe zapotrzebowanie (ok. 19,6 tys. miejsc). Jednakże to liczba klubów dziecięcych wzrosła w największym stopniu w stosunku do 2012 r. aż o 102%, podczas gdy liczba żłobków o 57%.
3. Zwiększona w 2013 r. rejestracja podmiotów niepublicznych opiekujących się małymi dziećmi spowodowała zmiany w ogólnej strukturze własnościowej takich podmiotów. Relatywnie zmniejszył się w 2013 r., w porównaniu z 2012 r., udział podmiotów gminnych, a wzrósł udział niegminnych.
4. W omawianym okresie wzrosła liczba instytucji tak żłobków, jak i klubów dziecięcych dotowanych przez gminy. W 2012 r. gminy dotowały 583 żłobków i 36 klubów dziecięcych (łącznie 619 instytucji), natomiast w 2013 r. – odpowiednio 753 i 50 (783 instytucje).
5. W omawianym okresie wzrosły wydatki gmin (łącznie środki własne gmin, jak i środki z budżetu państwa) na instytucje opieki nad dziećmi w wieku do lat 3.
6. Z danych statystycznych wynika, że gminy w minimalnym stopniu korzystają z możliwości zlecania organizacji opieki w formie żłobka, klubu dziecięcego lub dziennych opiekunów innym podmiotom.
7. Wprawdzie w 2013 r. liczba dziennych opiekunów prawie podwoiła się, ale w dalszym ciągu jest to liczba niewielka (56 osób w 2013 r., 30 osób w 2012 r.).
8. Z informacji przekazywanych przez ZUS na temat liczby niań zgłoszonych do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego wynika, że liczba niań w 2013 r. nie zmieniła się w stosunku do roku 2012 i wynosiła 9,1 tys. osób.

Wnioski na przyszłość

Najistotniejszym celem postawionym w sprawozdaniu do realizacji na kolejne lata jest dalszy wzrost liczby instytucji opieki, a także miejsc opieki nad małymi dziećmi. Jak zauważono pomimo widocznego wzrostu liczby instytucji, nadal istnieją bardzo duże potrzeby. Na mapie instytucji opieki nad małymi dziećmi nadal w wysokim stopniu (80%) przeważają gminy, w których nie ma jeszcze żłobka, klubu dziecięcego bądź dziennego opiekuna. Z tego powodu za zasadne uważa się wszelkie działania mające na celu promowanie rozwoju zróżnicowanych, dostosowanych do lokalnych potrzeb, instytucji opieki nad dziećmi w wieku do lat 3. Kolejnym celem do realizacji na najbliższe lata jest zapewnienie wysokiej jakościowo i przystępnej cenowo opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 oraz stabilnego finansowania.