Kurator oświaty oraz ministrowie resortów którzy sprawują nam podległymi sobie szkołami i placówkami nadzór pedagogiczny, wykonują go przy pomocy nauczycieli zatrudnionych na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych w kuratoriach oświaty oraz w urzędach tych organów lub podporządkowanych im jednostkach organizacyjnych.

Nauczyciele wykonujący czynności z zakresu nadzoru pedagogicznego mają prawo:

1. wstępu do szkół zarówno jako budynku a także do poszczególnych pomieszczeń
2. wglądu do prowadzonej przez szkołę lub placówkę dokumentacji dotyczącej przebiegu nauczania, wychowania i opieki oraz organizacji pracy. Pojęcie dokumentacji dotyczącej przebiegu nauczania, wychowania i opieki jest dość jasne. Chodzi tu o dokumentacje o której mowa w art. 22 ust. 2 pkt 5 ustawy o systemie oświaty.
3. udziału w posiedzeniu rady pedagogicznej po uprzednim powiadomieniu dyrektora szkoły. Oznacza to, że nie jest w tym przedmiocie potrzebna zgoda dyrektora, nie ma on też prawa się sprzeciwić.
4. wstępu w charakterze obserwatora na zajęcia dydaktyczne, wychowawcze, opiekuńcze i inne zajęcia organizowane przez szkołę lub placówkę, po uprzednim powiadomieniu dyrektora szkoły lub placówki. Jest to tzw. hospitacja czyli prowadzenie bezpośredniej obserwacji zajęć.
5. przeprowadzanie badań służących ocenie efektywności działalności dydaktycznej, wychowawczej oraz opiekuńczej szkół i placówek.

Nauczyciele o których mowa powyżej mogą również wydawać dyrektorom szkół i placówek doraźne zalecenia oraz zgłaszać uwagi i wnioski wynikające z przeprowadzonych czynności. Ustawodawca w żaden sposób nie sankcjonuje nie wykonania przez dyrektora szkoły doraźnych uwag lub zaleceń. Przyznał on jednak dyrektorom szkół lub placówek kompetencję zgłoszenia zastrzeżeń do otrzymanych zaleceń, uwag i wniosków w terminie 7 dni od ich otrzymania, do organu sprawującego nadzór pedagogiczny. W przypadku nieuwzględnienia zastrzeżeń dyrektora, jest on obowiązany poinformować w terminie 30 dni o realizacji zaleceń, uwag lub wniosków. Niewypełnienie tego obowiązku może co jedynie negatywnie rzutować na ocenę pracy dyrektora.

Zastrzeżenia zgłaszane przez dyrektora szkoły lub placówki są niejako środkiem odwoławczym od zaleceń, uwag i wniosków, którego adresatem jest organ sprawujący nadzór pedagogiczny czyli kurator oświaty lub właściwy minister.

Termin 7 dniowy przewidziany na wniesienie zastrzeżeń jest terminem zawitym, dlatego po jego upływie dokonanie czynności jest bezskuteczne.

W przypadku stwierdzenia istotnych uchybień w działalności szkoły i placówki, organ sprawujący nadzór pedagogiczny (a nie nauczyciel o którym mowa powyżej) zawiadamia o stwierdzonych uchybieniach organ prowadzący szkołę lub placówkę. O istotnych uchybieniach można mówić w przypadku gdy są one rażące i oczywiste. Ustawodawca jednak nie dookreśla o jakie konkretnie uchybienia chodzi, tak więc charakter istotnego uchybienia rozpatrywać należy w kontekście konkretnej sytuacji.

Ponadto organ sprawujący nadzór pedagogiczny został wyposażony także w prawo ograniczonego ingerowania w działalność jednostek samorządu terytorialnego poprzez wydawanie im jako organom prowadzącym szkoły lub placówki zaleceń wynikających z czynności nadzoru. Jednakże organ prowadzący nie jest związany zawartymi w zaleceniach uwagami. Przysługuje mu również omówiona powyżej możliwość zgłoszenia zastrzeżeń do otrzymanych zaleceń w terminie 7 dni od ich otrzymania.