W wyniku wichury uszkodzeniu uległo ponad 100 ha lasów prywatnych położonych na terenie powiatu.

Pytanie: Czy należy w takim wypadku wydać decyzję na podstawie art. 23 ust. 4 ustawy o lasach? Chodzi o pozyskanie drewna w przypadkach losowych (klęska żywiołowa), tj. niezgodnie z uproszczonym planem urządzenia lasu bądź decyzją ustalającą zadania z zakresu gospodarki leśnej na podstawie inwentaryzacji stanu lasu.

Odpowiedź: Zadane pytanie w istocie sprowadza się do zagadnienia – czy właściciel lasu prywatnego potrzebuje decyzji starosty na uprzątnięcie wywrotów i złomów (drzew wywróconych lub złamanych w wyniku silnych wiatrów).

Co do zasady na właścicielu lasu spoczywają obowiązki dotyczące pielęgnowania i ochrony lasu (art. 13 ust. 1 pkt 3 uol). Wykonywanie tych obowiązków nie wymaga każdorazowego wydawania decyzji przez starostę. Jednakże uprzątnięcie wywrotów i złomów będzie wiązało się z pozyskiwaniem drewna, które zaliczane jest na poczet limitów związanych z pozyskaniem drewna, a określonych w UPUL (lub w decyzji wydanej na podstawie ISL).

Jeżeli zatem omawiane uprzątnięcie spowoduje pozyskanie drewna ponad limity określone w UPUL (lub decyzji wydanej na podstawie ISL), to właściciel lasu będzie potrzebował decyzji starosty wydanej na podstawie art. 23 ust. 4 uol.

Zgodnie z tym przepisem, pozyskanie drewna w lasach niestanowiących własności Skarbu Państwa, niezgodnie z uproszczonym planem urządzenie lasu lub decyzją, o której mowa w art. 19 ust. 3, jest możliwe wyłącznie w przypadkach losowych; decyzje w tej sprawie, na wniosek właściciela lasu, wydaje starosta.

Ustawa o lasach nie precyzuje czym konkretnie są „przypadki losowe”, pozostawiając uznanie i ocenę w tym zakresie staroście rozpoznającemu sprawę. Natomiast skoro w lasach państwowych zwiększenie rozmiaru pozyskania drewna w nadleśnictwie ponad wielkość określoną w planie urządzenia lasu etatem miąższościowym użytków rębnych może nastąpić tylko w związku ze szkodą lub klęską żywiołową (zob. art. 23 ust. 2 uol), to pozyskanie złomów i wywrotów (czyli drzew powalonych lub zniszczonych w wyniku działania natury) w trybie art. 23 ust. 4 uol powinno być uzasadnione jako ww. „przypadek losowy”.

 Pytanie: Czy należy wydać decyzję nakazującą przebudowę drzewostanów lub nakazującą usunięcie złomów i wywrotów uszkodzonych w wyniku klęski żywiołowej?

 Odpowiedź: Z praktycznego punktu widzenia, jeżeli właściciel lasu zechce pozyskać złomy i wywroty i uzyska decyzję starosty wydaną w trybie art. 23 ust. 4 uol, a także rzeczywiście pozyska ww. drewno poprzez ocechowanie i wywiezienie go z lasu, to wydanie nakazu usunięcia złomów i wywrotów będzie bezprzedmiotowe.

Inna sytuacja wystąpi w przypadku, kiedy właściciel lasu będzie bierny (tj. nie wykaże aktywności w pozyskaniu złomów i wywrotów, a także nie usunie ich z lasu). Nałożenie nakazu obowiązku wykonania zadań z gospodarki leśnej odbywa się w trybie art. 24 uol, który stanowi, że jeżeli właściciel lasu niestanowiącego własności Skarbu Państwa nie wykonuje obowiązków określonych w art. 13 albo nie wykonuje zadań zawartych w uproszczonym planie urządzenia lasu lub decyzji, o której mowa w art. 19 ust. 3, w szczególności w zakresie:

1. ponownego wprowadzenia roślinności leśnej (upraw leśnych),
2. przebudowy drzewostanu,
3. pielęgnowania i ochrony lasu, w tym:
   1. usuwania drzew opanowanych przez organizmy szkodliwe, a także złomów i wywrotów,
   2. zabiegów pielęgnacyjnych roślinności leśnej (upraw leśnych) w wieku do 10 lat,
   3. zabiegów w zakresie ochrony przeciwpożarowej
      - starosta nakazuje wykonanie tych obowiązków i zadań w drodze decyzji.

Zatem rozstrzygnięcie w przedmiocie nałożenia obowiązków wykonania zadań z gospodarki leśnej może być wydane w sytuacji, kiedy właściciel lasu nie wykonuje jednego z trzech rodzajów obowiązków, które wynikają:

1. z mocy prawa, tj. obowiązki uregulowane w art. 13 uol, albo
2. z UPUL, albo
3. z decyzji wydanej na podstawie art. 19 ust. 3 uol (tj. decyzji wydanej na podstawie ISL).

W przypadku, gdy starosta stwierdzi, że właściciel lasu zaniechał wykonania obowiązków określonych w powyższych źródłach nakazuje ich wykonanie w drodze decyzji, a ta z kolei decyzja może być podstawą ewentualnego wszczęcia postępowania egzekucyjnego.

W pytaniu określono czy należy wydać nakaz przebudowy drzewostanów. W stanie faktycznym sprawy (uszkodzenie drzewostanu w wyniku silnego wiatru) prawidłowym obowiązkiem właściciela lasu byłby raczej obowiązek ponownego wprowadzenia roślinności leśnej (upraw leśnych). Przy czym należy mieć na uwadze, że obowiązek ten wynika wprost z ustawy (art. 13 ust. 1 pkt 2 uol) i właściciel ma na jego realizację 5 lat od usunięcia drzewostanu. Oznacza to, że wydając decyzję w trybie art. 24 pkt 1 uol (nakazującą ponowne wprowadzenie roślinności leśnej – czyli odnowienie lasu) musi uwzględnić 5-letni termin, w którym nasadzenia mają być dokonane z mocy prawa (jest to termin, w którym właściciel powinien wykonać obowiązek dobrowolnie).

Należy podkreślić, że decyzje określone w art. 24 uol różnią się od siebie pod względem charakteru, funkcji jak i przesłanek warunkujących możliwość ich wydania. Zakres przedmiotowy tych decyzji nie jest identyczny. Dopiero w przypadku stwierdzenia i wykazania w ramach nadzoru, że zadania wynikające wprost z przepisów ustawy o lasach nie są wykonywane, istnieje podstawa prawna do zastosowania art. 24 uol. Fakt niewykonywania obowiązków przez właściciela lasu musi zaistnieć obiektywnie i zostać przez starostę odpowiednio ustalony w toku kontroli.

Pytanie: Czy w celu oszacowania rozmiaru szkód w lasach prywatnych należy posiłkować się protokołem z oględzin w sprawach dotyczących wydawania odpowiednich decyzji przez starostę?

Odpowiedź: W związku z tym, że wystąpiła klęska żywiołowa, niezbędnym jest  przeprowadzenie przez pracowników starostwa oględzin (wizji lokalnej) i sporządzenie stosownego protokołu dokumentującego rozmiar szkód i obszar nimi objęty.

Taki protokół stanowić będzie kluczowy dowód w sprawach wydania decyzji z art. 23 ust. 4 uol (pozyskanie drewna w przypadkach losowych) oraz z art. 24 uol (nakaz wykonania określonych obowiązków).

Ustalenia protokołu będą szczególnie przydatne przy określaniu ilości drewna pozyskanego w przypadkach losowych (im bardziej precyzyjne ustalenia oględzin, tym bardziej precyzyjnie starosta może określić ilość drewna do pozyskania powstałego ze złomów i wywrotów).

Co więcej, ustalenia protokołu oględzin będą miały jednocześnie zastosowanie do wydania ewentualnej decyzji z art. 24 uol, w przypadku gdyby właściciel lasu nie zrealizował obowiązku ponownego wprowadzenia roślinności leśnej (odnowienia lasu).

Należy zwrócić uwagę na to, że:

• decyzja z art. 23 ust. 4 uol jest decyzją wydawaną na wniosek właściciela lasu i jest pozostawiona uznaniu starosty; jednakże, pozyskanie drewna z wywrotów i złomów jest uzasadnione jako „przypadek losowy”,
• decyzja z art. 24 uol jest wydawana przez starostę z urzędu w przypadku stwierdzenia przez niego niewykonywania określonych w tym przepisie obowiązków; fakt niewykonywania obowiązków przez właściciela lasu musi zaistnieć obiektywnie i zostać przez starostę odpowiednio ustalony w toku kontroli.

Co równie istotne – protokół oszacowania rozmiaru szkód będzie również pomocny (a w praktyce będzie stanowił kluczowy dowód) w przypadku wystąpienia przez właściciela lasu z wnioskiem o sfinansowanie odnowienia uszkodzonego lasu. Zgodnie z art. 12 ust. 1 uol, w przypadku braku możliwości ustalenia sprawy szkody w lasach, powstałej w wyniku oddziaływania gazów i pyłów przemysłowych, oraz w przypadku pożarów lub innych klęsk żywiołowych spowodowanych czynnikami biotycznymi albo biotycznymi, zagrażających trwałości lasów, koszty zagospodarowania i ochrony związane z odnowieniem lub przebudową drzewostanu finansowane są z budżetu państwa.

Decyzje w sprawie przyznania środków na pokrycie ww. kosztów wydaje starosta, na wniosek właściciela lasu, po zaopiniowaniu przez nadleśniczego – w odniesieniu do pozostałych lasów (tj. innych niż lasy pozostające w zarządzie Lasów Państwowych), wykonujący zadanie z zakresu administracji rządowej (zob. art. 12 ust. 2 pkt 2 uol).

Ustawa o lasach nie definiuje czym są czynniki abiotyczne, jednakże fachowa literatura dot. leśnictwa zalicza do ww. czynników – nieożywione elementy środowiska, takie jak: powietrze, woda, gleba, chemizm, temperatura, wilgotność. Wywierają bardzo duży wpływ na rozwój wszystkich żywych organizmów. W ochronie lasu bardzo istotne są: huraganowe wiatry, okiść, sadź, mróz, przymrozki, grad, wysoka temperatura, nadmiar lub niedobór wilgoci. Czynniki abiotyczne wraz z czynnikami biotycznymi wchodzą w skład czynników ekologicznych, które w istotny sposób oddziałują na organizmy (zob. Mała Encyklopedia Leśna, PWN, Warszawa 1991; źródło: https://www.encyklopedialesna.pl/haslo/abiotyczne-czynniki/).

Mając powyższe na uwadze, prawidłowo sporządzony protokół oględzin i oszacowania szkód może mieć zastosowanie (tj. być dowodem) w trzech różnych rodzajach postępowań administracyjnych prowadzonych na podstawie ustawy o lasach.