Gwałtowne zjawiska atmosferyczne, które są szczególnie dostrzegalne w ostatnich latach w Polsce, występują coraz częściej. Co więcej, są niebezpieczne dla życia i zdrowia. Można do nich zaliczyć upały, susze czy gwałtowne ulewy, które coraz częściej powodują powodzie i podtopienia. W okresie letnim najbardziej dokuczliwe stały się w ostatnich miesiącach niebezpieczne fale upałów. Czy istnieje sposób, aby się przed nimi zabezpieczyć oraz mniej odczuwać ich negatywne skutki?

Czym są fale upałów i co za sobą niosą?

W naszych warunkach klimatycznych fala upałów jest to nagły wzrost temperatur, które przekraczają 30 stopni Celsjusza i utrzymują się co najmniej trzy dni. Według licznych prognoz przewiduje się, że jedną z konsekwencji zmian klimatu będą coraz dłuższe fale upałów.

Przy tego rodzaju gwałtownych zmianach wzrasta ryzyko odwodnienia, wyczerpania cieplnego czy udaru. Tymczasem ludzki organizm potrzebuje od około 7 do 10 dni, aby przystosować się do nowych warunków zewnętrznych. Zjawisko to jest szczególnie niebezpieczne dla tzw. grup wrażliwych – dzieci czy też osób starszych lub przewlekle chorych (z chorobami układów krążenia i oddechowego).

Oprócz wpływu na samopoczucie, zdrowie, a nawet życie ludzi, wpływają one również negatywnie na rośliny i zwierzęta, rolnictwo, transport, energetykę i usługi oraz infrastrukturę miejską. Dobrym przykładem na tego rodzaju oddziaływania są elektrownie, które podczas upałów muszą zapewnić o 1000 MW mocy więcej niż w sytuacji, gdy temperatura wynosi około 20 stopni Celsjusza. Wpływa to znacząco na pracę oraz koszty produkcji energii. 

Fale upałów są najbardziej dotkliwe na terenie zwartej zabudowy z niewielkim udziałem zieleni, gdzie tworzą się tzw. miejskie wyspy ciepła (MWC).

W jaki sposób można zaadaptować się do takich zmian klimatycznych?

Konieczne jest podejmowanie działań, które zwiększają odporność na nie, zarówno społeczeństwa, gospodarki, jak i miejskiej infrastruktury. Jednym z czynników ograniczających zjawisko miejskiej wyspy ciepła może być zieleń, szczególnie ta wysoka, która zapewnia właściwą termoregulację na terenach zurbanizowanych. Drzewa w ciągu godziny mogą wyprodukować nawet 8 l wody, pochłaniając przy tym 20 MJ energii i wytwarzając moc chłodzącą 5,5 kW. Nie tylko parowanie wpływa na chłodzenie przestrzeni miejskich. Ich cień jest również bardzo ważny. Temperatura w miejscach zacienionych przez budynki i zadaszenia wykonane ze sztucznych materiałów (jak np. wiaty przystankowe) może być nawet o dziesięć stopni większa niż pod drzewem.

Oprócz funkcji termoregulacyjnej, zieleń pełni istotną rolę w regulacji cyklu hydrologicznego w przyrodzie. Zwiększa retencję wód opadowych i tym samym opóźnia spływ deszczówki, a także zapewnia jej oczyszczenie przed wprowadzeniem do głębszych warstw gleby. Warto nadmienić, że aż 55% wody deszczowej w zabudowanym obszarze miejskim nie jest wchłaniane do gruntu i często odprowadzane jest do przepełnionej kanalizacji, niejednokrotnie powodując lokalne podtopienia (tzw. powodzie miejskie).

Sposobem na odpowiednie przystosowanie miast jest wdrożenie rozwiązań z wykorzystaniem niebiesko-zielonej infrastruktury. Do tego rodzaju działań zaliczają się np. stawy retencyjne, które można tworzyć w istniejących lub wykonanych w tym celu zagłębieniach terenu. Takie akweny lub niecki posiadają dodatkową pojemność retencyjną, służącą do zatrzymywania i oczyszczania wody opadowej. Dodatkowo obsadzone są roślinnością, która może być czasowo zalewana, co zapobiega obniżaniu poziomu wód gruntowych i lokalnym podtopieniom w trakcie nawalnych opadów deszczu.

Funkcja zieleni w dużych miastach

Można zaobserwować, że temat odpowiedniego zagospodarowania miast z wysokim udziałem obszarów zielonych jest coraz bardziej popularny. Wynika to ze zwiększonej świadomości społeczeństwa, że drzewa w mieście są niezbędne. Jednak środowisko miejskie, a także działalność człowieka nie zapewnia im dobrych warunków do życia – często muszą zmagać się z niewielką ilością miejsca na rozrost korzeni i jeszcze mniejszą dostępnością wody.

W jaki sposób możemy im pomóc? Narzędziem na miarę obecnych czasów, łączące edukację na temat drzew i rozrywkę, jest aplikacja Tree Check. Dzięki zastosowaniu sztucznej inteligencji rozpoznaje ona gatunki drzew na podstawie zdjęć – działa na zasadzie skanera 3D, wykorzystując aparat w telefonie. Użytkownik otrzymuje informacje na temat ilości wody odparowywanej przez drzewo, wielkości zapewnianego przez nie cienia, a przede wszystkim może poznać jego efekt chłodzący dla otoczenia. Dodatkową opcją jest możliwość dodawania odwiedzonych drzew do mapy lub stworzenie własnej kolekcji roślin. W aplikacji można również zbierać punkty za odwiedzanie nowych drzew, ponowne wizyty oraz za ich podlewanie. Po zebraniu określonej liczby punktów, w nagrodę użytkownik otrzymuje ciekawostki na temat drzew. Aplikację można pobrać bezpłatnie na Google Play oraz na App Store.

- Poprzez aplikację chcieliśmy podkreślić, jak ważną rolę pełnią drzewa w mieście. Są one jedną z najbardziej efektywnych metod chłodzenia przestrzeni publicznej w gorące, letnie dni - mówi Martin Ander z Czeskiej Fundacji Partnerstwo dla Środowiska, która razem z innymi organizacjami uczestniczyła w tworzeniu aplikacji, w tym z wrocławską firmą Lemitor. - Im większa korona i powierzchnia liści, tym więcej wody może odparować drzewo podczas upałów i zapewnić większy cień. Różnica między gatunkami roślin i ich wiekiem także ma tutaj znaczenie. Na przykład dojrzała brzoza może odparować do 70 litrów wody dziennie, a w ciągu tropikalnego dnia nawet do 400 l - mówi Martin Ander.

Odpowiednie rozmieszczenie drzew i parków także może istotnie wpłynąć na temperaturę otoczenia – wokół domu, na ulicy, lub nawet w całym bloku.

Aplikacja Tree Check została stworzona, aby służyć mieszkańcom, szczególnie podczas upalnych dni. Z kolei narzędziem zaprojektowanym dla urzędników, zarządców terenów zielonych i projektantów, mającym na celu pomoc w planowaniu przestrzeni publicznej z uwzględnieniem efektu chłodzącego drzew, jest oprogramowanie Tree Check Pro.

- Jego zalety obejmują możliwość modelowania chłodzącej funkcji drzew w czasie. Uwzględnia to stopniowy przyrost drzew i korzyści z nich płynące, dzięki czemu można skutecznie ocenić spodziewany wpływ planowanego przedsięwzięcia na mikroklimat w mieście - dodaje Jaroslav Kolařík z SAFE TREES, firmy tworzącej oprogramowanie.

Aplikacja i oprogramowanie powstały w ramach projektu LIFE Tree Check pod przewodnictwem czeskiej Fundacji Partnerstwo dla Środowiska. Projekt otrzymał wsparcie finansowe UE z programu LIFE.

Więcej informacji na temat projektu na stronie: www.lifetreecheck.eu 

Źródło: ip