Problematykę zmiany imienia i nazwiska reguluje ustawa z dnia 17 października 2008 r. o zmianie imienia i nazwiska.
Jak podkreśla się w ustawie zmiany imienia i nazwiska można dokonać wyłącznie z ważnych powodów, w szczególności, gdy zmiana dotyczy, zmiany:
- imienia lub nazwiska ośmieszającego albo nielicującego z godnością człowieka;
- na imię lub nazwisko używane;
- na imię lub nazwisko, które zostało bezprawnie zmienione;
- na imię lub nazwisko noszone zgodnie z przepisami prawa państwa, którego obywatelstwo również się posiada.
Poprzedzenie przez ustawodawcę wyliczenia przesłanek warunkujących zmianę imienia lub nazwiska zwrotem „w szczególności", wskazuje iż katalog ten ma charakter przykładowy, a nie wyczerpujący. Wobec tego mogą zaistnieć również inne ważne przesłanki, które przemawiają za zmianą imienia bądź nazwiska.
Z pomocą przychodzi tutaj orzecznictwo. Jak wskazał Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 17 listopada 2011 r. III SA/Kr 570/2011 nie można wyłączyć spośród ważnych względów uzasadniających żądanie zmiany nazwiska w rozumieniu ustawy o zmianie imienia i nazwiska, takiego trwałego stanu psychicznego i subiektywnego negatywnego nastawienia do noszonego nazwiska, że w zobiektywizowanych i zracjonalizowanych kryteriach oceny, powoduje on skoncentrowanie aktywności życiowej człowieka na dążeniu do jego zmiany, której brak utrudnia spełnienie ról społecznych. Natomiast zdaniem Sądu sama wola zmiany nazwiska, nawet uzasadniona subiektywnym przekonaniem zainteresowanej osoby, nie jest wystarczająca, np. konflikt z rodzicami, oceniany według kryteriów obiektywnych, nie stanowi ważnego powodu uzasadniającego zmianę nazwiska rodowego (Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z dnia 20 października 2010 r. III SA/Łd 457/2010).
Jeżeli chodzi o procedurę zmiany imienia i nazwiska to rozpoczyna ją pisemny wniosek osoby ubiegającej się o zmianę. Wniosek ten składa się osobiście do kierownika urzędu stanu cywilnego właściwego ze względu na miejsce stałego pobytu wnioskodawcy albo do jego zastępcy, a w przypadku braku takiego miejsca - kierownikowi urzędu stanu cywilnego właściwego ze względu na ostatnie miejsce stałego pobytu wnioskodawcy albo do jego zastępcy.
Organ ten w drodze decyzji wyraża zgodę na zmianę imienia lub nazwiska bądź odmawia wyrażenia zgody na zmianę imienia lub nazwiska.
Z racji iż zadania kierownika urzędu stanu cywilnego są zadaniami zleconymi z zakresu administracji rządowej, nadzór nad ich realizacją sprawują właściwi wojewodowie. Wojewoda jest również organem wyższego stopnia w sprawach prowadzonych na podstawie ustawy.
