Używamy spójników codziennie i nie zastanawiamy się czy nasze wypowiedzi są poprawne i logiczne. Beztroska przy używaniu zamiennie lub i albo w tekstach urzędowych i prawniczych może mieć zaskakujące konsekwencje. O ile w języku potocznym równorzędne stosowanie lub i albo, nie jest błędem, o tyle w języku urzędowym musimy je rozróżniać.
Lub to to tzw. funktor alternatywy nierozłącznej, a kolei albo wyraża alternatywę rozłączną, czyli wykluczającą. Przykład najlepiej zilustruje różnicę.
- Nie mamy planów na niedzielne popołudnie. Chodźmy do kina lub teatru. (Nie bardzo wiem na co mam ochotę. Niedzielne popołudnie spędzę w teatrze, a może w kinie. Jest także możliwe, że najpierw pójdę na seans do kina, a potem na spektakl do teatru).
- Zdecyduj się. Idziemu do kina albo do teatru. (Zniecierpliwiony mąż chce usłyszeć konkretną decyzje – kino czy teatr).
Podsumowując, w znaczeniu słowa lub mieści się również znaczenie spójnika i, natomiast wyrazem albo oznajmiamy, że jedna z komunikowanych opcji wyklucza drugą.
Przykładem wagi odpowiedniego zastosowania omawianych słów, może być sprawa rozpatrywana przez sąd w Białymstoku (II SA/Bk 271/12). Wątpliwość wzbudził zapis art. 181 ust.1 ustawy z dnia 25.07.2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, który brzmi: Stypendium rektora dla najlepszych studentów może otrzymywać student, który uzyskał za rok studiów wysoką średnią ocen lub posiada osiągnięcia naukowe, artystyczne lub wysokie wyniki sportowe we współzawodnictwie międzynarodowym lub krajowym.
Student, który spełnił oba warunki i ubiegał się o dwa stypendia, zaskarżył decyzję uczelni o przyznaniu mu tylko jednego. Skarżący uzasadniał swój wniosek m.in. twierdząc, że użycie wyrazu lub oznacza, iż zdobycie jednego stypendium, nie wyklucza otrzymania drugiego. Sąd w tym wypadku odrzucił skargę, w jednym z punktów uzasadnienia podając definicję spójnika lub zaczerpniętą z Małego słownika języka polskiego, który traktuje oba łączniki równorzędnie.
O podobnej sprawie, w której słówko lub grało jedną z głównych ról, można przeczytać w Uchwale Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 29 września 2006 r. II UZP 10/06 . Tym razem jednak sąd podkreślił, że użycie tego spójnika oznacza alternatywę łączną, czyli dopuszcza współwystępowanie sytuacji określonych w obu łączonych zdaniach.
Niby szczegół. Ale diabeł tkwi właśniew szczegółach, a żeby nie wyskoczył nagle z pudełka, pamiętajmy, przynajmniej w wypowiedziach oficjalnych, o poprawnym używaniu spójników lub oraz albo.
Barbara Łączna
