Najwyższa Izba Kontroli oceniła proces tworzenia i funkcjonowania Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie.

Kontrola była prowadzona od 24 sierpnia 2017 r. do 13 marca 2020 r. w następujących podmiotach: Ministerstwo Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej, sześć urzędów marszałkowskich, sześć starostw powiatowych, 19 jednostek organizacyjnych PGW WP, w tym: Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej, sześć regionalnych zarządów gospodarki wodnej, sześć zarządów zlewni, sześć nadzorów wodnych.

W ocenie NIK, działania Pełnomocnika do spraw organizacji Wód Polskich, Prezesa PGW WP oraz organów jednostek samorządu terytorialnego związane z tworzeniem i organizacją PGW WP nie zapewniły warunków dla pełnej i właściwej realizacji przez tę jednostkę jej ustawowych zadań.

Wpływ na powyższe miały m.in.:

• złożoność procesu organizacji PGW WP, w tym konieczność zidentyfikowania i wdrożenia jednolitych standardów funkcjonowania nowo utworzonej jednostki,
• wieloaspektowość procesu przekazywania przez jednostki samorządu terytorialnego i przejmowania przez PGW WP ich zadań,
• przejście do PGW WP stosunkowo niewielkiej liczby doświadczonych pracowników starostw powiatowych oraz urzędów marszałkowskich,
• niedostosowanie liczby pracowników w jednostkach organizacyjnych PGW WP do zakresu realizowanych zadań,
• brak na rynku pracy wykwalifikowanych pracowników,
• a także zaniedbania zarządcze w procesie tworzenia PGW WP ze strony kierownictwa PGW WP oraz kierujących jednostkami samorządu terytorialnego.

W efekcie zidentyfikowane przez NIK nieprawidłowości i problemy w procesie tworzenia i organizacji PGW WP miały niekorzystny wpływ na ponad dwuletnie funkcjonowanie tego podmiotu w badanych obszarach, w tym na prawidłowość realizacji kontrolowanych zadań.

Jak oceniła NIK organy PGW WP nie zapewniły prawidłowej realizacji zadań związanych z wydawaniem zgód wodnoprawnych oraz przyjmowaniem zgłoszeń wodnoprawnych. Nieterminowe załatwianie takich spraw nie służyło skutecznemu zarządzaniu zasobami wodnymi, realizowanemu poprzez właściwe zaspakajanie potrzeb ludności, gospodarki oraz zapewnienie ochrony wód i środowiska. Podejmowane w PGW WP działania w celu zapewnienia ochrony ludności i mienia przed powodzią na ogół były prawidłowe, ale nie były w pełni wystarczające m.in. w zakresie kontroli gospodarowania wodami.

NIK negatywnie oceniła także sposób prowadzenia w 2018 r. w PGW WP ewidencji księgowej i sporządzenie na podstawie danych w niej zawartych Sprawozdania z wykonania planu finansowego PGW WP za 2018 r. Brak skutecznego nadzoru i kontroli nad prawidłowością i jednolitością prowadzenia w KZGW ewidencji księgowej oraz nad prawidłowością zapisów księgowych dokonywanych w RZGW skutkował koniecznością składania kilkukrotnych korekt omawianego sprawozdania, w których wykazywano wielomilionowe różnice wartości poszczególnych pozycji, w tym przychodów i kosztów. Takie postępowanie doprowadziło do zmiany wyniku finansowego PGW WP za 2018 r. – z zysku wykazanego w pierwotnej wersji sprawozdania do straty po jego korektach. Po kontroli wykonania budżetu państwa w 2018 r. Najwyższa Izba Kontroli odstąpiła od oceny wykonania rocznego planu finansowego na 2018 r. ze względu na brak możliwości weryfikacji danych zawartych w sprawozdaniu z wykonania tego planu. Z kolei po kontroli wykonania budżetu państwa w 2019 r. NIK odstąpiła od oceny sprawozdania z wykonania planu finansowego PGW WP w 2019 r. – również ze względu na brak możliwości jego weryfikacji. Był to więc już drugi rok, w którym niemożliwe było potwierdzenie wiarygodności danych ujętych w sprawozdaniu z wykonania planu finansowego PGW WP.

MGMiŻŚ zapewnił sobie możliwość pozyskiwania informacji o planowanych i realizowanych działaniach PGW WP oraz ich bieżącego monitorowania. Nie zapewnił jednak skutecznego nadzoru nad prawidłowością realizacji zadań PGW WP w zakresie gospodarowania mieniem Skarbu Państwa, zgód wodnoprawnych i opłat za usługi wodne. Niewystarczający był także nadzór Ministra w zakresie wymaganym art. 356 ust. 2 ustawy – Prawo wodne z 2017 r.

W związku z wynikami kontroli, w celu poprawy skuteczności realizacji zadań przez jednostki organizacyjne PGW WP, Najwyższa Izba Kontroli
zawnioskowała:

do Ministra Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej o:

• dokonanie analizy obowiązującego systemu finansowania gospodarki wodnej pod kątem zapewnienia adekwatnych do potrzeb środków publicznych, przeznaczonych na utrzymanie wód oraz innego mienia Skarbu Państwa związanego z gospodarką wodną;
• zapewnienie skutecznego nadzoru nad prawidłowością realizacji zadań PGW WP w zakresie gospodarowania mieniem Skarbu Państwa, wydawania zgód wodnoprawnych oraz ustalania i pobierania opłat za usługi wodne;
• podjęcie działań w celu wprowadzenia w przepisach ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne mechanizmu samonaliczania i uiszczania bez wezwania opłat za usługi wodne przez podmioty korzystające z tych usług, z jednoczesnym zagwarantowaniem mechanizmu kontroli przez PGW WP prawidłowości ustalenia tych opłat przez te podmioty;

do Prezesa Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie o:

• zapewnienie skutecznego nadzoru nad terminowością, prawidłowością i rzetelnością realizacji zadań PGW WP, w szczególności w zakresie wydawania zgód i zgłoszeń wodnoprawnych oraz pobierania opłat za usługi wodne;
• zapewnienie właściwej i stabilnej obsady kadrowej w jednostkach organizacyjnych PGW WP, niezbędnej do prawidłowej realizacji przez te jednostki zadań ustawowych ;
• zapewnienie wszystkim jednostkom organizacyjnym PGW WP właściwych warunków lokalowych i wyposażenia niezbędnego do prawidłowej realizacji zadań przez te jednostki;
• sfinalizowanie prac związanych z przejmowaniem majątku Skarbu Państwa oraz potwierdzaniem reprezentacji Skarbu Państwa w stosunku do mienia Skarbu Państwa przejętego przez PGW WP od marszałków województw, wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych, parków narodowych oraz RZGW będących państwowymi jednostkami budżetowymi;

do marszałków województw o:

• podjęcie skutecznych działań w celu przekazania właściwym organom składników mienia stanowiącego własność Skarbu Państwa, zbędnego do realizacji ustawowych zadań PGW WP.

Z pełną treścią raportu można zapoznać się tutaj.